Giáo án Ngữ văn Lớp 9 - Bài 15: Văn bản "Chiếc lược ngà" (Nguyễn Quang Sáng) - Năm học 2021-2022

Ngày soạn: 10/10/2021
Ngày giảng: 13/10 (9A), 14/10 (9E)
Tiết 34,35 - Bài 15
 Văn bản: CHIẾC LƯỢC NGÀ
 Nguyễn Quang Sáng
I. Mục tiêu 
1. Kiến thức
- Cảm nhận được tình cảm cha con sâu nặng trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh của cha con ông Sáu. 
- Chỉ ra được đặc sắc trong nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật và nghệ thuật xây dựng tình huống truyện. 
2. Năng lực
- Biết tóm tắt, đọc hiểu một tác phẩm truyện hiện đại. 
- Phân tích được những đặc điểm của nhân vật trong tác phẩm truyện. 
- Phân tích được những điểm đặc sắc về nghệ thuật của truyện. 
3. Thái độ
- Biết quý trọng tình cảm gia đình, bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước. 
4. Yêu cầu đối với học sinh khá giỏi
- Viết được đoạn văn nghị luận về tình phụ tử, vai trò của gia đình.
II. Thiết bị dạy học và học liệu
- Máy tính, máy chiếu
- Tác phẩm “Chiếc lược ngà” 
III. Tiến trình dạy học
1. Ổn định tổ chức
2. Kiểm tra đầu giờ (KT sự chuẩn bị của HS)
H: Cảm nhận của em về n/v ông Hai trong truyện ngắn “Làng” của t/g KL ?
3. Tổ chức các hoạt động học tập
*Hoạt động 1: Xác định vấn đề/ nhiệm vụ học tập 
- Mục tiêu: Nêu vấn đề bài học, tạo tâm thế học tập cho HS. 
H: Giờ trước cô yêu cầu các em chuẩn bị bài gì? 
GV: Trình chiếu hình ảnh
H: Qua việc chuẩn bị bài ở nhà, em hãy cho biết: Truyện viết về chủ đề gì? Bức tranh trên minh họa cho sự việc nào của truyện? (Truyện viết về tình cảm gia đình trong cảnh ngộ éo le của chiến tranh. Bức tranh minh họa cho sự việc: bé Thu nhận ra cha sau 8 năm xa cách) 
- GV dẫn dắt, nêu VĐ bài học: Đề tài chiến tranh được rất nhiều tác giả khai thác. Chiến tranh đã gây bao đau thương, mất mát cho con người: gia đình li tán, tình cảm chia xa NQS đã khai thác đề tài này khá sâu sắc và rất thành công qua t/phẩm “Chiếc lược ngà”. Vậy truyện kể về việc gì?Qua đó Nguyễn Quang Sáng muốn gửi gắm tới chúng ta điều gì?
Hoạt động của GV và HS
Nội dung
* HĐ2: Hình thành kiến thức
- Mục tiêu: Cảm nhận được tình cảm cha con sâu nặng trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh của cha con ông Sáu. Chỉ ra được đặc sắc trong nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật và nghệ thuật xây dựng tình huống truyện. 
- GV tóm tắt phần đầu VB’ đã lược bỏ: Tác giả ghi lại câu chuyện do 1 đ/chí già kể lại tại một trạm giao liên giữa rừng tràm. Câu chuyện bắt đầu khi bé Thu, lúc đó đã là một cô giao liên dũng cảm, thông minh, mưu trí dẫn một đoàn cán bộ qua sông. Trong đoàn khách đó có bác Ba, người bạn chiến đấu của ông Sáu. Nhưng ban đầu hai người chưa nhận ra nhau. Khi nghe cô giao liên dặn mọi người có gì quan trọng nên để trong túi áo hoặc trong 1 cái túi riêng vì nhỡ gặp đột kích không bị mất hay bị cháy. Lúc đó bác Ba chợt nhớ đến cây lược nhỏ. Bác liền lấy cây lược và cất vào trong túi ngực, cài kim tây lại cẩn thận. -> Và sau đó là đến đoạn truyện chúng ta học. 
Giao liên là gì: (người) chuyên làm liên lạc và dẫn đường qua vùng địch hoặc gần vùng địch giao liên dẫn đường cho bộ đội
“Đời giao liên, bước tôi đi, dài theo theo đất nước, đường tôi đi núi chênh vênh, có mây bay dưới chân giăng thành, đời tôi như những con thoi dệt tình yêu quê hương đất nước, đời tôi như cánh chim bay, cánh chim bay suốt dải Trường Sơn.
H: Qua sự chuẩn bị bài ở nhà, em hãy cho biết VB cần đọc với giọng ntn? Đọc một đoạn mà em thích và giải thích lí do vì sao em thích? 
HS: Nêu cách đọc, GV HD đọc (Đọc to, rõ ràng, chú ý giọng kể xen đối thoại, thể hiện thái độ ngờ vực, lảng tránh ban đầu, tình cảm thắm thiết sau đó, tình cảm yêu thương con của ông Sáu, chú ý những từ ngữ địa phương trong đoạn trích).
HS: Đọc, chia sẻ, nhận xét
GV: Nhận xét, sửa lỗi đọc cho HS.
GV: Trình chiếu 4 bức tranh
H: Tìm các sự việc chính cho 4 bức tranh trên, dựa vào đó hãy tóm tắt ngắn gọn nội dung đoạn trích?
HS: Tóm tắt đoạn trích
- Ông Sáu xa nhà đi kháng chiến, mãi đến khi con gái lên tám tuổi ông mới có dịp về thăm nhà, thăm con.
- Bé Thu không nhận ra ba vì vết thẹo trên mặt không giống với người ba trong bức ảnh và đã đối xử với ông như người xa lạ.
- Khi được bà giải thích, Thu nhận ra ba, tình ba con thức dậy mãnh liệt thì cũng là lúc ông Sáu phải ra đi.
- Ở khu căn cứ, ông Sáu dồn hết tình cảm yêu quí, nhớ thương bé Thu vào làm chiếc lược ngà để tặng con.
- Trong 1 trận càn, ông Sáu hi sinh. Trước khi nhắm mắt ông chỉ kịp đưa cây lược cho người bạn để trao lại cho cô con gái.
GV: Cho HS nghe phần tóm tắt bằng tranh cát.
HS: Xem video, nghe VB tóm tắt và TLCH: Nêu cảm nhận của em về nội dung câu chuyện? (Hay, xúc động) 
GV: Tóm tắt phần cuối truyện (Bác Ba nhận ra cô giao liên chính là cô bé Thu năm nào. Bác đã thực hiện được nguyện vọng cuối cùng của người đồng đội cũ (ông Sáu) trao tận tay cho Thu chiếc lược ngà. Một tình cảm giống như tình cha con nảy nở giữa bác Ba với Thu). 
HS: Chú ý phần chú thích (*) trong TL + Chuẩn bị ở nhà. 
H: Nêu những nét chính về t/g’ và hoàn cảnh ra đời của tác phẩm?
HS: Báo cáo, chia sẻ
GV: Trình chiếu những nét chính về t/g’, t/p’.
MR:
 - Nguyễn Quang Sáng quê ở An Giang. Ông là nhà văn đã từng trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ.
 - Sinh ra, lớn lên và hoạt động chủ yếu ở chiến trường Nam Bộ. Ông thường viết về cuộc sống con người Nam Bộ qua 2 cuộc kháng chiến cũng như sau hoà bình.
 - Phong cách viết giản dị, chân thực, sâu sắc trong khắc hoạ tâm lý con người, đậm chất Nam Bộ.
 - Truyện của ông thường có cốt truyện hấp dẫn, xoay quanh những tình huống khá bất ngờ nhưng tự nhiên, hợp lí. NT kể chuyện, dẫn truyện thường thoải mái tự nhiên với giọng thân mật, dân dã, ngôn ngữ gần với khẩu ngữ và đậm màu sắc NBộ.
 - Nguyễn Quang Thiều từng nhận xét: “Trong sự nghiệp văn chương, Nguyễn Quang Sáng là một trong những nhà văn xuất sắc của Việt Nam. Các truyện ngắn của ông giản dị và dễ đi vào lòng người. Nó chứa đựng tất cả các yếu tố để làm nên vẻ đẹp cho một câu chuyện: ngôn ngữ đối thoại, cách dựng truyện, lựa chọn nhân vật Trong các tác phẩm ấy, ông kể câu chuyện xúc động, thật đến mức giống như không phải ông đang viết văn mà là kể cho chúng ta nghe những câu chuyện của chính cuộc đời của ông vậy.”
 - Ông sáng tác nhiều thể loại: Tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch bản phim. Tác phẩm tiêu biểu như: Người quê hương, Mùa gió chướng, Cánh đồng hoang...
 - Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2000.
GV: Tích hợp lịch sử k/c chống Mĩ. 
- Năm 1966 là giai đoạn khốc liệt nhất của cuộc chiến tranh chống Mĩ. Khi đó Mĩ đang tiến hành Chiến tranh cục bộ ở miền Nam Việt Nam. Chúng sử dụng quân đội Mĩ, quân đồng minh và quân đội Sài Gòn. Nhưng chủ yếu là quân đội Mĩ và quân đồng minh. Thực hiện chiến lược hai gọng kìm “tìm diệt” và “bình định” Quân giải phóng miền Nam. Mục đích là bình định miền Nam, mở rộng chiến tranh phá hoại miền Bắc. Đây được đánh giá là giai đoạn khốc liệt nhất của cuộc chiến. Vì vậy, đây cũng là giai đoạn chúng ta đã phải chịu nhiều mất mát, hi sinh. 
GVMR: Nguyễn Quang Sáng đã kể bối cảnh ra đời “ Chiếc lược ngà” 
 “Năm 1966 tôi từ miền Bắc về miền Nam đến vùng Đồng Tháp Mười mênh mông nước trắng. Chúng tôi theo ghe vào sâu trong rừng và sống lại tại một nhà sàn treo trên cây. Lúc đó đoàn giao liên đưa chúng tôi đều là nữ. Tôi rất có ấn tượng với câu chuyện của cô giao liên tên Thu có chiếc lược ngà trắng. Sau khi nghe cô giao liên kể câu chuyện, tôi ngồi một ngày một đêm là hoàn thành tác phẩm, trên căn chòi cạnh sông giữa đồng nước Đồng Tháp Mười trong tầm bom đạn của giặc, kê giấy lên đầu gối mà viết.” 
H: Xác định thể loại và PTBĐ chính của VB? 
H: Xác định ngôi kể, người kể và nêu tác dụng của cách lựa chọn ngôi kể, người kể đó?
- Ngôi kể: Thứ nhất 
- Người kể: Bác Ba 
=> Tạo tính khách quan, nhưng lại chân thật, câu chuyện trở nên đáng tin cậy. Người kể chủ động điều kiển nhịp kể và bình luận. 
H: VB có thể chia làm mấy phần? Nội dung chính từng phần?
- HS báo cáo – GV NX, KL. 
 H: Truyện đã xây dựng được những tình huống nào? Nhận xét và nêu ý nghĩa của từng tình huống truyện? 
HS: HĐCĐ- 3' - Báo cáo chia sẻ
GV: NX, KL, trình chiếu tình huống
- Tình huống 1: Hai cha con gặp nhau sau 8 năm xa cách, bé Thu không nhận cha. Đến khi nhận ra và biểu lộ tình cảm thì ông Sáu phải ra đi.
-> Tình huống cơ bản của truyện, bộc lộ tình cảm mãnh liệt của bé Thu đối với cha.
- Tình huống 2: Ở khu căn cứ, ông Sáu làm chiếc lược ngà để tặng con, nhưng ông đã hi sinh khi chưa kịp trao món quà ấy cho con gái.
-> Bộc lộ tình cảm sâu sắc của người cha đối với con.
H: Truyện có những n/v nào? Ai là n/v chính? 
H: Nhân vật bé Thu được kể chủ yếu trong mối quan hệ nào ? T/cảm của bé Thu với cha được bộc lộ vào những thời điểm nào ?
- Với ông Sáu - người cha.
- Những ngày ông Sáu về thăm nhà: diễn biến tâm lí của bé Thu trước và sau khi nhận ra ông Sáu là cha.
HS : Chú ý SGK/129 (Xuồng vừa vào bến -> hai tay buông xuống như bị gãy) HĐCN 2’ -> Báo cáo, chia sẻ. 
H : Tìm chi tiết miêu tả thái độ và hành động của bé Thu khi mới gặp ông Sáu ? Qua đó bộc lộ tâm trạng và cảm xúc gì của bé Thu? 
H: Nếu đặt mình vào trường hợp của bé Thu, em sẽ phản ứng như thế nào trước tình huống ấy? Vì sao?
HS : Chú ý SGK/129,130 (Vì đường xa -> bơi qua sông) HĐCN 2’ -> Báo cáo, chia sẻ. 
H : Tìm những chi tiết miêu tả lời nói và hành động của bé Thu với ông Sáu trong những ngày ông Sáu ở nhà? (Khi ông Sáu vỗ về; Khi mẹ bắt gọi ba vô ăn cơm; Khi nhờ ông Sáu chắt nước nồi cơm; Khi ông Sáu gắp cho bé Thu miếng trứng cá; Khi bị ba đánh) 
H: Những lời nói hành động đó cho thấy thái độ gì của bé Thu?
HS : HĐCĐ 2’ -> Báo cáo, chia sẻ. 
H : Vì sao bé Thu lại không chấp nhận ông Sáu là cha? 
H : Có ý kiến cho rằng những phản ứng của bé Thu là biểu hiện của một đứa trẻ hư, có ý kiến lại cho rằng phản ứng của bé Thu như vậy là hoàn toàn bình thường, thậm chí nó còn thể hiện tình yêu thương ba sâu sắc ? Em đồng ý với ý kiến nào? Vì sao? 
- Vì vết sẹo trên mặt ông Sáu làm ông không giống với người cha trong tấm ảnh mà em đã biết. Mỗi lần ông xúc động vết sẹo lại đỏ ửng lên, giần giật trông rất dễ sợ. 
- Phản ứng của bé Thu như vậy là hoàn toàn bình thường, thậm chí nó còn thể hiện tình yêu thương cha sâu sắc vì : 
+ Nó chỉ là một đứa trẻ. Nó chưa hiểu được những tình huống khắc nghiệt của đời sống, của chiến tranh. Trong con mắt của Thu, ông Sáu không phải là ba em. Ba không giống cái hình chụp chung với má. Trên mặt ba em không có vết sẹo dài đáng sợ như vậy. 
+ Cô bé yêu cha sâu sắc đến nỗi nếu người đó không giống cha nó trong ảnh thì nó không thể nhận. Nó chưa hiểu nguyên do của vết sẹo dữ dằn trên mặt ông. Hành động em không thừa nhận ông Sáu chính là hành động “bảo vệ” tình yêu ấy.
H: Nhận xét về NT miêu tả tâm lí nhân vật bé Thu của tác giả? Qua đó cho thấy Thu là một cô bé như thế nào?
GV: Bé Thu là đứa trẻ tưởng như ương ngạnh,, bướng bỉnh nhưng không hoàn toàn đáng trách. Vì trong hoàn cảnh chiến tranh xa cách, trắc trở, nó còn quá nhỏ để hiểu được những tình thế khắc nghiệt, éo le của đời sống, và người lớn lại không ai chuẩn bị cho nó đón nhận những khả năng bất thường đó. Nên phản ứng tâm lí của em là hoàn toàn tự nhiên. Theo lôgic thông thường, những hành động của bé Thu thật đáng ghét. Nhưng nhìn từ phía khác, nó lại thể hiện tình yêu cha sâu sắc của cô bé. Bởi nguyên nhân sâu xa của sự chối từ ấy vẫn là tình yêu ba. Tình yêu đến tôn thờ, trung thành tuyệt đối với người ba trong tấm ảnh chụp chung với má - người ba với gương mặt không có vết thẹo dài.
Tiết 2
HS: Theo dõi từ "Sáng hôm sau... tuột xuống" 
HS : HĐCĐ 2’ – Báo cáo, chia sẻ. 
H: Tìm chi tiết thể hiện thái độ và h/đ của bé Thu khi nhận ra ba ( trong buổi chia tay; khi ông Sáu chào Thu)?
GV: Trình chiếu chi tiết
H: Theo em, vì sao bé Thu lại “hôn cả vết thẹo dài trên má của ba nó nữa”? Ý nghĩa của h/đ này ? 
- Vì chính vết thẹo làm cho em không nhận ra ba. Và khi nhận ra ba em đã hôn lên vết thẹo đó. Đó là biểu hiện của tình yêu thương ruột thịt. 
H: Nhận xét về thái độ và hành động của bé Thu so với trước? Vì sao bé Thu lại có sự thay đổi trong tình cảm với cha?
- Trong đêm bỏ về nhà ngoại, Thu đã được bà giải thích về vết thẹo làm thay đổi khuôn mặt của ba nó.
H: Bé Thu có thái độ ntn khi nghe bà kể và giải thích? Em hiểu gì về tâm trạng bé Thu lúc này? 
- Nó nằm im, lăn lộn và thỉnh thoảng lại thở dài như người lớn.
- Sự nghi ngờ được giải toả -> Thu ân hận, hối tiếc về những hành động của mình.
- Thu có sự thay đổi như vậy là vì bà ngoại đã giải thích về vết thẹo làm thay đổi khuôn mặt của ba nó. Sự nghi ngờ được giải toả. Thu ân hận, hối tiếc về những hành động của mình.
H: Nhận xét gì về nghệ thuật kể chuyện và miêu tả tâm lí của tác giả? Qua đó, em nhận xét gì về tình cảm mà Bé Thu dành cho ba mình trong giờ phút chia tay?
HS báo cáo, chia sẻ
GVKL
GV: Chứng kiến những biểu hiện tình cảm trong cảnh ngộ của cha con ông Sáu, Bà con xung quanh không ai cầm được nước mắt và người kể chuỵên thì cảm thấy khó thở như có bàn tay nào đó nắm lấy trái tim mình
H: Qua diễn biến tâm lí và hành động, em có cảm nhận ntn về n/v bé Thu? 
GV: Bên cạnh n/v bé Thu là n/v ông Sáu. Ông là người cha có tình yêu thương con sâu sắc. Vậy tình cảm ấy được biểu hiện ntn ? 
H: Theo em điều mà ông Sáu mong đợi nhất trong chuyến về thăm nhà là gì? Vì sao người thân mà ông Sáu khao khát được gặp nhất chính là đứa con? 
- Là được gặp cô con gái bé bỏng. Vì 8 năm rồi, ông chỉ được thấy con qua tấm ảnh nhỏ. Hơn nữa Thu là đứa con gái đầu lòng và cũng là duy nhất của ông.
HS HĐCN- 2’: Tìm chi tiết thể hiện h/ả ô/Sáu khi vừa về đến nhà? Lúc đó ông Sáu có tâm trạng như thế nào?( Khi xuồng cập bến; khi bé Thu phản ứng...)
HS chia sẻ, GV chiếu chi tiết
HĐCN- 3’: Tìm những chi tiết thể hiện những diễn biến tâm lí của ông Sáu trong những ngày ở nhà ? Qua đó tình cảm nào của ông Sáu được bộc lộ?
HS chia sẻ
GV: Trình chiếu chi tiết
H: Cử chỉ nhìn con lắc đầu cười - giúp em hiểu gì về tâm trạng của người cha lúc này? Theo em, vì sao ông Sáu đánh con?
- Buồn, bất lực trước sự cứng đầu của con nhưng sẵn lòng tha thứ cho con 
- Do tình yêu thương người cha dành cho con trở nên bất lực, chưa được con đền đáp.
HS HĐCN- 3’: Đến lúc chia tay, thái độ và hành động của ông Sáu ntn?
HS chia sẻ, GV chiếu chi tiết
H: Hình ảnh ông Sáu nhìn con: với đôi mắt trìu mến lẫn buồn rầu .giúp em hiếu thêm gì về tấm lòng người cha? Theo em vì sao ông Sáu lại khóc khi được ôm con vào lòng, được nghe con gọi tiếng : Ba ! ? Qua đó em thấy tình cảm gì của ông Sáu? 
- Người cha nhân từ - có tấm lòng độ lượng bao dung, giàu tình yêu thương con.
- Đó là tiếng ba mà ông hằng mong ước. Ông Sáu khóc vì lần đầu tiên trong đời mình ông cảm nhận được tình yêu thương ruột thịt từ chính con mình, hạnh phúc đến với ông quá bất ngờ... 
- Và cả vì thương con đã phải chịu nhiều thiệt thòi ngay từ khi còn bé 
-> Giọt nước mắt của t/yêu và niềm hạnh phúc.
H: Nhận xét về NT kể chuyện? Qua đó cảm nhận về tình cảm của ông Sáu với con trong chuyến về thăm nhà? 
HS: Theo dõi đoạn cuối.
H: Trở lại chiến trường, điều khiến ông Sáu day dứt nhất là gì? Tình yêu thương con ở chiến trường được biểu hiện qua những chi tiết nào ? 
HS: Tìm chi tiết
GV: Trình chiếu chi tiết
H: Việc ông Sáu cẩn trọng, tỉ mỉ làm chiếc lược ngà đã nói lên điều gì về tình cảm của người cha? Cây lược ngà có ý nghĩa ntn đối với ông Sáu? Vì sao vậy?
H: Hình ảnh cuối cùng của ông Sáu trước khi hi sinh được kể lại ntn? Qua đó t/g’ muốn khẳng định điều gì?
- Bị trúng đạn "anh đưa tay vào túi, móc cây lược, đưa và nhìn tôi một hồi lâu" .
-> Khẳng định tình cha con là bất tử Lúc sắp qua đời người cha vẫn nhớ đến mong ước của con 
GV: Ông đã hi sinh khi chưa kịp trao cây lược cho con gái, ông nhắn gửi đồng đội thay mình thực hiện ước mong của con.
H: Em có nhận xét gì nghệ thuật x/d n/v? Qua đó em có đánh giá gì về n/vật ông Sáu và t/cảm của ông đối với con?
GV: Ông Sáu là một người cha suốt đời bé Thu yêu quý và tự hào. 
HS HĐN- 5’: Câu chuyện gợi cho em những suy nghĩ gì về chiến tranh và những hậu quả mà nó gây ra?
HS báo cáo, chia sẻ
GV KL
- Chiến tranh thật ác liệt và tàn khốc, nó gây ra bao đau thương, mất mát, bao hoàn cảnh éo le 
GV: Chiến tranh có thể huỷ diệt tất cả song những tình cảm thiêng liêng như : tình cha con, tình đồng chí đồng đội sẽ luôn bất tử - và được nối dài ở các thế hệ... -> Sự hi sinh thầm lặng của ông Sáu cũng như bao người chiến sĩ trong chiến tranh chính là sự hoá thân kì diệu để làm lên đất nước muôn đời.
GV: Liên hệ về cuộc chiến tranh chống Mĩ 
H: Theo em, câu chuyện gây xúc động với người đọc bởi yếu tố NT gì?
H: Nêu ý nghĩa VB? Vì sao tác giả lại đạt tên truyện là Chiếc lược ngà? Chiếc lược liên quan ntn đến nội dung câu chuyện? 
- Là cầu nối tình cảm của 2 cha con 
- Kỉ vật để lại cho con trước lúc hy sinh thể hiện tình cha con sâu nặng...
I. Đọc và thảo luận chú thích
1. Tác giả
- NQS (1932 – 2014) là nhà văn Nam Bộ
- Ông thường viết về con người, cuộc sống NB trong và sau chiến tranh.
- Phong cách viết: giản dị, chân thực, sâu sắc, đậm chất Nam Bộ.
2. Tác phẩm
- Viết 1966, khi cuộc k/c chống Mĩ đang diễn ra ác liệt, đặc biệt ở chiến trường Nam Bộ. 
- Chủ đề: Tình cảm gia đình trong chiến tranh. 
- Thể loại: Truyện ngắn
- PTBĐ: TS + MT, BC.
- Vị trí văn bản: thuộc phần giữa của truyện.
II. Bố cục: 2 phần (hoặc 3 phần) 
- Phần 1: Từ đầu -> từ từ tuột xuống 
Tình cảm cha con ông Sáu trong 3 ngày về nghỉ phép. 
- Phần 2: Còn lại: Tình cảm của ông Sáu đối với con khi trở lại khu căn cứ. 
III. Tìm hiểu VB
1. Tình huống truyện 
- Truyện đã xây dựng hai tình huống éo le, bất ngờ nhưng tự nhiên, hợp lí
-> Tác dụng: bộc lộ sâu sắc và cảm động tình cha con của ông Sáu và bé Thu. 
2. Diễn biến tâm lí và tình cảm của nhân vật bé Thu
a. Thái độ và hành động của bé Thu trước khi nhận ra ông Sáu là cha
- Khi mới gặp ông Sáu:
+ Nghe gọi, con bé giật mình, tròn mắt nhìn, ngơ ngác, lạ lùng
+ Chớp mắt nhìn như muốn hỏi 
+ Mặt tái đi, vụt chạy và kêu thét lên 
-> Ngỡ ngàng, ngờ vực, lo lắng, hoảng sợ. 
- Những ngày ông Sáu ở nhà:
+ Không chịu gọi ông Sáu là ba
+ Nói trống không: "Vô ăn cơm, cơm chín rồi!" "Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái. Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!"
+ Hất miếng trứng cá mà ông Sáu gắp cho
+ Khi bị ba đánh: tức giận bỏ về nhà ngoại, cố tình khua dây cột xuồng kêu rổng rảng thật to 
-> Kiên quyết không chấp nhận ông Sáu là ba, bướng bỉnh, cự tuyệt một cách quyết liệt trước tình cảm của ông Sáu. 
-> Nghệ thuật miêu tả tâm lí đặc sắc, chân thật, phù hợp với trẻ thơ cho thấy Thu là một cô bé ương ngạnh, bướng bỉnh, có cá tính mạnh mẽ, tình cảm chân thật, yêu ghét rạch ròi. 
b. Thái độ và hành động của bé Thu khi nhận ra người cha
- Trong buổi chia tay: 
+ Lặng lẽ đứng ở góc nhà, vẻ mặt hơi khác, sầm lại buồn rầu...
+ Cái nhìn không ngơ ngác, không lạ lùng...nó nhìn với vẻ nghĩ ngợi sâu xa.
- Khi ông Sáu chào con: 
+ Nó bỗng kêu thét lên: "Ba..a..a ba ! Tiếng kêu của nó như tiếng xé, xé sự im lặng và xé cả ruột gan mọi người 
+ Nó vừa kêu vừa chạy xô tới, nhảy thót lên và dang hai tay ôm chặt lấy cổ ba nó, nói trong tiếng khóc: "Ba! Không cho ba đi nữa! Ba ở nhà với con!"
+ Nó hôn ba nó cùng khắp. Nó hôn tóc, hôn cổ, hôn vai và hôn cả vết thẹo dài bên má của ba nó nữa.
+ Hai tay nó siết chặt lấy cổ, dang cả hai chân câu chặt lấy ba nó, và đôi vai nhỏ bé của nó run run.
- Thái độ, hành động của Thu thay đổi đột ngột, hoàn toàn. Tình yêu và nỗi nhớ mong cha bị dồn nén bấy lâu, giờ bùng lên thật mạnh mẽ, hối hả, cuống quýt, xen lẫn cả sự hối hận. 
-> Nghệ thuật kể, tả xen bình luận, nội tâm n/v được thể hiện qua cử chỉ, hành động, dáng vẻ, lời nói làm nổi bật tình yêu vô cùng sâu sắc và mãnh liệt của bé Thu với người cha mà bé hằng kính yêu, tôn thờ. 
*TL: Với NT miêu tả tâm lí tinh tế, chính xác, phù hợp với trẻ thơ tác giả cho thấy Thu là cô bé hồn nhiên, ngây thơ và có tình yêu cha sâu sắc, mãnh liệt. 
3. Nhân vật ông Sáu
a. Tình cảm với con trong chuyến về thăm nhà
- Khi vừa về đến nhà: 
+ Xuồng chưa cặp bến, anh nhún chân nhảy thót lên, bước vội vàng những bước dài rồi dừng lại kêu to: Thu! Con!
+ Vừa bước vừa khom người đưa tay đón chờ con, anh chầm chậm bước tới giọng lặp bặp run run: Ba đây con !"
+ Đứng sững, mặt sầm lại, 2 tay buông xuống như bị gãy.
-> Ông khao khát, háo hức mong được gặp con, vui mừng khi nhìn thấy con và tin là con sẽ đến với mình. Nhưng rồi ông bất ngờ, thất vọng, đau khổ khi thấy đứa con sợ hãi bỏ chạy.
- Những ngày ở nhà:
+ Suốt ngày không đi đâu xa, tìm mọi cách vỗ về con.
+ Khi nghe con nói trống không: “anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười.”
+ Khi con hất miếng trứng cá: anh bất lực đánh vào mông nó và hét lên" ”
-> Ông tìm mọi cách gần gũi, yêu thương, vỗ về con, bất lực trước sự cứng đầu của con, buồn khổ thất vọng khi bị con từ chối tình cảm. 
- Trong buổi chia tay:
+ Muốn ôm con, nhưng sợ con bỏ chạy, nhìn con với đôi mắt trìu mến lẫn buồn rầu.
+ Con nhận ông là cha, ông ôm con, khóc, lén lau nước mắt, hôn con.
-> Ông vui sướng, hạnh phúc và cảm động nghẹn ngào khi được con gái yêu nhận là cha. 
=> NT kể, tả, xen bình luận cho thấy ông Sáu là người cha có tình yêu thương con sâu sắc, luôn bao dung, độ lượng đối với con. 
b. Tình cảm với con lúc ở chiến khu
+ Ông luôn day dứt, ân hận về việc đã đánh con 
+ Ông rất vui mừng, sung sướng khi tìm được một khúc ngà voi - làm lược, thực hiện được lời hứa với con.
+ Ông cưa từng chiếc răng lược, cẩn thận, tỉ mẩn, khắc từng nét , ngắm nghía, mài bóng 
-> Ông day dứt, ân hận về việc đã đánh con, dồn hết t/cảm nhớ thương, yêu con vào việc làm chiếc lược ngà tặng con. 
-> Chiếc lược trở thành vật quý giá của tình phụ tử thiêng liêng. Nó làm dịu đi nỗi ân hận và chứa đựng bao tình cảm yêu mến, nhớ thương mong đợi của người cha với đứa con xa cách.
-> Trước lúc hi sinh, chỉ tình cha con là không thể chết, ông vẫn nhớ đến mong ước của con. 
=> Với NT miêu tả tâm lí đặc sắc, kể tả xen bình luận một cách tự nhiên, t/g cho thấy ông Sáu là một người cha rất yêu thương con. Tình cảm của ông dành cho con thật sâu nặng, tha thiết. Tình cảm ấy bất diệt trước sự huỷ diệt khốc liệt của chiến tranh.
III. Tổng kết
1. Nghệ thuật: 
- Cách tạo tình huống bất ngờ hợp lí, 
- Cốt truyện chặt chẽ, cách chọn ngôi kể phù hợp, chuyện kể tự nhiên, giản dị mang đậm màu sắc Nam bộ.
- Kết hợp nhiều phương thức biểu đạt, miêu tả diễn biến tâm lí
2. Nội dung 
- CLN là câu chuyện cảm động về tình cha con sâu nặng và cao đẹp trong cảnh ngộ éo le của chiến tranh. 
- Chuyện cho ta hiểu thêm về những mất mát, đau thương của CT mà nhân dân ta đã phải trải qua trong cuộc k/c chống Mĩ cứu nước. 
4. Củng cố 
H: Tên truyện có liên quan như thế nào đến nội dung câu chuyện?
+ Chiếc lược ngà là cầu nối tình cảm của 2 cha con ông Sáu.
+ Là kỉ vật của người cha vô cùng yêu con, để lại cho con trước lúc hy sinh.
GV: Củng cố bài học, nhấn mạnh kiến thức trọng tâm.
5. Hướng dẫn học bài 
- Bài cũ: Học bài, nắm được những kiến thức cơ bản của bài học, nhớ được các chi tiết minh chứng cho nội dung trên. Viết đoạn văn cảm nhận về nhân vật ông Sáu. 
- Bài mới: Chuẩn bị - Luyện tập văn bản “Chiếc lược ngà”. 
Ngày soạn: 12/10/2021
Ngày giảng: 15/10 (9E), 16/10 (9A)
Tiết 36 - Bài 15
LUYỆN TẬP VĂN BẢN “CHIẾC LƯỢC NGÀ” 
I. Mục tiêu 
1. Kiến thức: Ôn tập, củng cố lại các kiến thức đã học về tác phẩm “Chiếc lược ngà”. Cảm nhận được những nét đẹp của nhân vật bé Thu và ông Sáu, tình cảm cha con. 
2. Năng lực: Đọc hiểu văn bản, nhận xét, cảm nhận về nhân vật. 
3. Phẩm chất: Căm ghét chiến tranh, cảm phục tình phụ tử. 
* Yêu cầu đối với học sinh khá giỏi: Viết được đoạn văn nghị luận về tình cảm gia đình. 
II. Thiết bị dạy học và học liệu
- Máy tính, máy chiếu
- Tác phẩm “Chiếc lược ngà” 
III. Tiến trình dạy học
1. Ổn định tổ chức
2. Kiểm tra đầu giờ (KT sự chuẩn bị của HS)
H: Nêu cảm nhận của em về nhân vật bé Thu?
3. Tổ chức các hoạt động học tập
*Hoạt động 1: Xác định vấn đề/ nhiệm vụ học tập 
- Mục tiêu: Nêu vấn đề bài học, tạo tâm thế học tập cho HS. 
- Từ KT đầu giờ GV dẫn dắt, nêu vấn đề bài học: Làm thế nào để viết được đoạn văn cảm nhận về nhân vật bé Thu? 
Hoạt động của GV và HS
Nội dung chính
*HĐ2: Ôn tập 
- Mục tiêu: Ôn tập, củng cố lại các kiến thức đã học về tác phẩm “Chiếc lược ngà”.
H: Nhắc lại các kiến thức cơ bản về tác phẩm “ Chiếc lược ngà ”? 
*HĐ3: Luyện tập 
- Mục tiêu: Đọc hiểu văn bản, nhận xét, cảm nhận về nhân vật. Cảm nhận được những nét đẹp của nhân vật bé Thu và ông Sáu, tình cảm cha con.
GV: Trình chiếu BT 
HS: HĐCĐ 5’ – báo cáo, chia sẻ. 
*HĐ3: Luyện tập 
- Mục tiêu: Viết được đoạn văn nghị luận về tác phẩm truyện. 
GV: Nêu y/c BT 2, HD HS phân tích đề, xây dựng dàn ý. 
HS: Viết bài, chia sẻ, nhận xét. 
GV: NX, sửa bài cho HS. 
Cho HS tham khảo đoạn văn mẫu. 
I. Ôn tập, củng cố kiến thức
- VB “Chiếc lược ngà”:
+ Ra đời năm 1966.
+ Tác giả: Nguyễn Quang Sáng.
+ Thể loại: Truyện ngắn. 
+ PTBĐ: TS + MT, BC. 
+ Chủ đề: Viết về tình cảm gia đình trong chiến tranh. 
+ Nhân vật chính: bé Thu, ông Sáu. 
+ NT tiêu biểu: Xây dựng tình huống truyện, miêu tả tâm lí nhân vật, ngôn ngữ đậm màu sắc NB. 
II. Luyện tập
BTS1: BT đọc hiểu
BTS2: Viết đoạn văn nêu cảm nhận về nhân vật bé Thu. 
*MĐ: Giới thiệu ngắn gọn, trực tiếp n/v bé Thu trong truyện ngắn “Chiếc lược ngà” của NQS. Nhận xét khái quát về nhân vật: là cô bé cá tính, hồn nhiên có tình yêu cha mãnh liệt. 
*Phát triển đoạn: 
- Trước khi nhận ra ông Sáu là ba, bé bướng bỉnh, cự tuyệt một cách quyết liệt trước tình cảm của ông Sáu.
- Khi nhận ra ông Sáu là ba, tình cảm của bé Thu bộc lộ thật mãnh liệt, mạnh mẽ, sâu sắc thì cũng là lúc ông Sáu phải ra đi. 
* Kết đoạn: Đánh giá chung về nhân vật. 
Đọc đoạn trích sau và TL câu hỏi
Chúng tôi, mọi người - kể cả anh, đều tưởng con bé sẽ đứng yên đó thôi. Nhưng thật lạ lùng, đến lúc ấy, tình cha con như bỗng nổi dậy trong người nó, trong lúc không ai ngờ đến thì nó bỗng kêu thét lên:
- Ba... a... a... ba!
Tiếng kêu của nó như tiếng xé, xé sự im lặng và xé cả ruột gan mọi người, nghe thật xót xa. Đó là tiếng "ba" mà nó cố đè nén trong bao nhiêu năm nay, tiếng "ba" như vỡ tung ra từ lòng nó, nó vừa kêu vừa chạy xô tới, nhanh như một con sóc, nó chạy thót lên và dang hai tay ôm chặt lấy cổ ba nó.
 (Chiếc lược ngà – Nguyễn Quang Sáng)
Câu 1: Phương thức biểu đạt chính của đoạn trích trên là gì? 
A. Tự sự 	 	C. Biểu cảm
B. Miêu tả 	D. Thuyết minh
Câu 2: Trong đoạn trích, tiếng kêu của bé Thu được miêu tả như thế nào? 
A. Vỡ tung ra từ đáy lòng 	 	C. Như một con sóc
B. Kêu thét lên	D. Như tiếng xé
Câu 3: Câu văn “Nó vừa kêu vừa chạy xô tới, nhanh như một con sóc, nó chạy thót lên và dang hai tay ôm chặt lấy cổ ba nó.” sử dụng biện pháp tu từ gì? 
A. Ẩn dụ	 	C. So sánh
B. Hoán dụ 	 	D. Nhân hóa
Câu 4: Biện pháp tu từ trong câu trên (câu 3) có tác dụng gì? 
A. Diễn tả nỗi buồn của bé Thu khi sắp phải xa ba. 
B. Diễn tả sự hối hả, cuống quýt của bé Thu khi nhận ra ba. 
C. Diễn tả sức mạnh của tình yêu ba khiến bé Thu mạnh mẽ. 
D. Diễn tả sự buồn chán, lo lắng của bé Thu khi xa ba. 
Câu 5: Nội dung chính của đoạn trích trên là gì? 
A. Tình cảm mãnh liệt của bé Thu khi nhận ra ba. 
B. Tình yêu sâu sắc của ông Sáu đối với con. 
C. Sự đau đớn, xót xa của ông Sáu khi bé Thu không nhận cha. 
D. Niềm vui sướng, hạnh phúc của ông Sáu khi được bé Thu nhận là ba. 
Câu 6: 
Qua đoạn trích, em thấy bé Thu là người như thế nào? 
Câu chuyện của bé Thu gợi cho em suy nghĩ gì về cuộc chiến tranh? 
Gợi ý trả lời câu 6: 
a. Qua đoạn trích, em thấy bé Thu là cô bé: hồn nhiên, ngây thơ, có tình yêu cha sâu sắc, mãnh liệt.
b. Câu chuyện của cha con bé Thu gợi cho em suy nghĩ về cuộc chiến tranh là: chiến tranh mang lại bao đau thương, mất mát cho bao gia đình Việt Nam... Chiến tranh có thể hủy diệt tất cả nhưng không thể hủy diệt được những tình cảm cao đẹp, thiêng liêng của con người như : tình cha con, tình đồng chí đồng đội 
Đoạn văn tham khảo BT2
Nếu nói về tình phụ tử chúng ta không thể nào không nhắc đến tác phẩm " Chiếc lược ngà" của Nguyễn Quang Sáng. Tác giả đã khắc họa được rõ nét nhất về tình cảm của ông Sáu và bé Thu. Nhân vật bé Thu qua tính cách, hành động, lời nói đã làm cho nội dung của tác phẩm thêm độc đáo. Bé Thu là một cô bé bướng bỉnh, đầy cá tính và cũng có tình yêu ba vô cùng sâu sắc. Thu yêu quý người cha của mình rất nhiều, và trong tiềm thức của em em chỉ có một người ba duy nhất, đó là người ba trong tấm hình chụp chung với má. Đối với Thu, tình cảm cha con là tình cảm vô cùng thiêng liêng và nó không dễ dàng gì để thay thế bằng một tình cảm khác. Chính vì thế mà khi ông Sáu - ba em đi lính trở về với một vết thẹo dài trên má, em đã nhất quyết không nhận ba. Không phải vì Thu không yêu quý ba của mình mà chiến tranh với sự tàn khốc của nó đã hủy hoại đi khuôn dạng của một con người để rồi ngày ông Sáu trở về Thu không còn nhận ra được ba mình nữa. Ông Sáu hoàn toàn khác với người ab trong tấm hình mà em đã được xem. Vết thẹo kia chính là dấu tích tàn khốc của chiến tranh để lại trên da thịt của ông Sáu. Nó khiến ông trở nên khác lạ và hoàn toàn xa cách với bé Thu. Cho rằng đây không phải cha mình, thế nên Thu hoàn toàn khước từ mọi tình cảm mà ông Sáu dành cho. Vậy là bi kịch diễn ra. Trong khi một người cha hết mực thương nhớ con, chỉ có ba ngày nghỉ phép ngắn ngủi để về thăm nhà và ở bên con thì đứa con lại không nhận cha, hơn thế nó còn có những thái độ và hành động không phải phép với cha. Tất cả những điều ấy càng tô đậm tình thuong, nỗi nhớ ba và tình cảm chân thành mà Thu dành cho ba của mình. Em không nhận ba vì trong tim em chỉ có một người ba duy nhất, một người ba mà em dành chọn tình yêu thương và không một ai có thể thay thế vị trí ấy của ba trong lòng em được. Và cứ tưởng rằng, một cô bé ngang bướng như vậy sẽ chẳng chịu nhận ba. Thế nhưng, khi em biết được sự thật, em đã không ngần ngạy chạy đến níu giữ chân ba, hôn lên vết thẹo trên mặt ba mình. Điều đó là minh chứng rõ nét nhất