Bài giảng môn Ngữ văn 9 - Văn bản: Ánh trăng (Nguyễn Duy)

Ánh trăng 
- Nguyễn Duy - 
I 、 Giới thiệu 
1. Tác giả 
 - Tên khai sinh: Nguyễn Duy Nhuệ ; Sinh năm: 1948 
 - Quê: Thanh Hóa 
 - Là gương mặt tiêu biểu trong lớp nhà thơ trẻ thời chống Mỹ 
 - Được trao giải Nhất cuộc thi thơ của báo Văn nghệ năm 1972-1973. 
 - Thơ ông có nét dung dị, hồn nhiên trong sáng và giàu chất trữ tình, thường mang màu sắc triết lí. 
NHÀ THƠ NGUYỄN DUY 
 THƠ NGUYỄN DUY 
Tác phẩm chính: 
 - Cát trắng (Thơ- 1973), 
 - Ánh trăng (Thơ- 1984), 
 - Nhìn ra bể rộng trời cao (Bút kí- 1985), 
 - Khoảng cách (Tiểu thuyết- 1985), 
 - Mẹ và em (Thơ- 1987), 
 - Đường xa (Thơ- 1989), 
 - Về (Thơ- 1994) 
Được nhà nước Rumani tặng Giải thưởng về thơ năm 2010 
2. Văn bản 
a. Hoàn cảnh sáng tác: 
- Viết năm 1978 ở thành phố Hồ Chí Minh 
- In trong tập “Ánh trăng” 
b . Thể thơ : 
c. Mạch cảm xúc: 
Năm chữ. 
d . Phương thức biểu đạt: 
Theo trình tự thời gian 
(Quá khứ H iện tại) 
biểu cảm kết hợp với tự sự. 
Hồi nhỏ sống với đồng với sông rồi với bểhồi chiến tranh ở rừngvầng trăng thành tri kỉTrần trụi với thiên nhiênhồn nhiên như cây cỏngỡ không bao giờ quên cái vầng trăng tình nghĩa 
Từ hồi về thành phố 
quen ánh điện, cửa gương 
vầng trăng đi qua ngõ 
như người dưng qua đường 
Thình lình đèn điện tắt 
phòng buyn-đinh tối om 
vội bật tung cửa sổ 
đột ngột vầng trăng tròn 
Ngửa mặt lên nhìn mặt 
có cái gì rưng rưng 
như là đồng là bể 
như là sông là rừng 
Trăng cứ tròn vành vạnh 
kể chi người vô tình 
ánh trăng im phăng phắc 
đủ cho ta giật mình. 
ÁNH TRĂNG – NGUYỄN DUY 
TP. Hồ Chí Minh, 1978 
2. Văn bản 
Buyn-đinh : Toà nhà cao, nhiều tầng, hiện đại. 
Buyn-đinh 
e. Bố cục 
e. Bố cục: 3 phần 
Phần 1: 2 khổ đầu 
Phần 2: 2 khổ giữa 
Phần 3: 2 khổ cuối 
Cảm nghĩ về vầng trăng trong quá khứ 
Cảm nghĩ về vầng trăng trong hiện tại 
Suy tư của tác giả 
Hồi nhỏ sống với đồng 
với sông rồi với bể 
hồi chiến tranh ở rừng 
vầng trăng thành tri kỉ 
Trần trụi với thiên nhiên 
hồn nhiên như cây cỏ 
ngỡ không bao giờ quên 
cái vầng trăng tình nghĩa 
Ngửa mặt lên nhìn mặt 
có cái gì ưng rưng 
như là đồng là bể 
như là sông là rừng 
Trăng cứ tròn vành vạnh 
kể chi người vô tình 
ánh trăng im phăng phắc 
đủ cho ta giật mình. 
Từ hồi về thành phố 
quen ánh điện, cửa gương 
vầng trăng đi qua ngõ 
như người dưng qua đường 
Thình lình đèn điên tắt 
phòng buyn-đinh tối om 
vội bật tung cửa sổ 
đột ngột vầng trăng tròn 
 Cảm nghĩ về vầng trăng quá khứ 
 Cảm nghĩ về vầng trăng hiện tại 
 Suy tư của tác giả 
II 、 Đọc hiểu văn bản 
Hồi nhỏ sống với sông với đồng rồi với bểhồi chiến tranh ở rừngvầng trăng thành tri kỉ 
Trần trụi với thiên nhiênhồn nhiên như cây cỏngỡ không bao giờ quên cái vầng trăng tình nghĩa 
1. 
Cảm nghĩ về vầng trăng trong quá khứ 
Vầng trăng xuất hiện ở những thời điểm nào của cuộc đời tác giả? Phép tu từ được sử dụng? 
Hồi nhỏ sống với đồng 
với sông rồi với bể 
hồi chiến tranh ở rừng 
vầng trăng thành tri kỉ 
đồng 
sông 
bể 
ở rừng 
trăng thành tri kỉ 
Hồi nhỏ 
đồng 
sông 
bể 
Sống hoà hợp, thân thiết với thiên nhiên 
Hồi chiến tranh 
ở rừng 
Trăng là tri kỉ 
 Liệt kê, điệp ngữ “với” , nhân hoá 
Trăng với người là đôi bạn tri kỉ, thân thiết, ân tình, gắn với những thăng trầm và gian lao của đất nước. 
“Trần trụi với thiên nhiên 
hồn nhiên như cây cỏ 
 ngỡ không bao giờ quên 
cái vầng trăng tình nghĩa 
- Nghệ thuật: So sánh 
Vầng trăng không những trở thành bạn tri kỉ , mà đã trở thành “ vầng trăng tình nghĩa” biểu tượng cho quá khứ nghĩa tình. 
 Sống gần gũi chan hoà với thiên nhiên, với vầng trăng 
Từ hồi về thành phốquen ánh điện , cửa gươngvầng trăng đi qua ngõnhư người dưng qua đường . 
Thình lình đèn điện tắt 
phòng buyn-đinh tối om 
vội bật tung cửa sổ 
đột ngột vầng trăng tròn 
2. 
Cảm nghĩ về vầng trăng ở hiện tại 
 Trăng vẫn là trăng ấy nhưng người không còn là người xưa. Vậy người xa lạ trăng hay trăng không quen biết người? 
Hồi về thành phố 
Đất nước hòa bình 
Xa rời cuộc sống giản dị 
Sống sung túc, tiện nghi 
Trăng bị lãng quên, chỉ còn là dĩ vãng 
 Nghệ thuật đối lập, nhân hóa, so sánh 
 Con người đã lãng quên quá khứ, đổi thay tình cảm 
Thình lình đèn điện tắt 
phòng buyn-đinh tối om 
vội bật tung cửa sổ 
đột ngột vầng trăng tròn 
 Tình huống gặp lại trăng đầy bất ngờ 
 Tính từ gợi tả “thình lình”, “đột ngột” 
 Ngạc nhiên, ngỡ ngàng 
 Ba động từ “vội, bật, tung” đặt liền nhau 
 Khẩn trương, hối hả đi tìm nguồn sáng 
Tâm trạng ngỡ ngàng, bối rối, suy ngẫm: con người thay đổi nhưng trăng vẫn vẹn nguyên, thủy chung. 
Ý nghĩa của hình ảnh trăng 
Hồi nhỏ sống với đồng 
với sông rồi với bể 
hồi chiến tranh ở rừng 
vầng trăng thành tri kỷ 
Trần trụi với thiên nhiên 
hồn nhiên như cây cỏ 
ngỡ không bao giờ quên 
cái vầng trăng tình nghĩa 
Từ hồi về thành phố 
quen ánh điện cửa gương 
vầng trăng đi qua ngõ 
như người dưng qua đường 
Thình lình đèn điện tắt 
phòng buyn-đinh tối om 
vội bật tung cửa sổ 
đột ngột vầng trăng tròn 
Nghĩa thực: trăng là vẻ đep bình dị vĩnh hằng của thiên nhiên đất nước 
Trăng là biểu tượng cho cuộc sống tình nghĩa, trong sáng của quá khứ gian lao 
Vẻ đẹp ấy vẫn vẹn nguyên và song hành cùng cuộc sống hiện tại dù cho con người có lãng quên. 
Cuộc sống hiện đại thay đổi theo chiều hướng tích cực dễ làm con người quên đi quá khứ khổ đau, đánh mất những giá trị tốt đẹp vốn có. 
Làng quê 
Núi rừng 
Thành phố 
Tuổi thơ 
Người lính 
Công chức 
3. 
Suy tư của tác giả 
Ngửa mặt lên nhìn mặt  có cái gì rưng rưng  như là đồng là bể  như là sông là rừng  Trăng cứ tròn vành vạnh  kể chi người vô tình  ánh trăng im phăng phắc  đủ cho ta giật mình . 
 - Mặt nhìn mặt: 
- Rưng rưng 
người trăng, đối diện, đàm tâm 
từ láy gợi tả, diễn tả nỗi xúc động nghẹn ngào 
- Hình ảnh lặp lại: đồng, bể, sông, rừng 
 Cấu trúc thơ song hành (như là, là) cùng với phép so sánh, liệt kê + giọng thơ xúc động, nhịp thơ hối hả 
 Tâm trạng xúc động, xao xuyến, kỉ niệm được đánh thức 
Ngửa mặt lên nhìn mặt 
c ó cái gì rưng rưng 
n hư là đồng là bể 
n hư là sông là rừng 
PHIẾU HỌC TẬP 
Hình ảnh thơ 
Ý nghĩa biểu tượng. 
Trăng cứ tròn vành vạnh 
ánh trăng im phăng phắc 
ta giật mình 
Vầng trăng trong bài thơ 
Quá khứ đẹp đẽ, vẹn nguyên, thuỷ chung, không phai mờ. 
Bao dung, độ lượng nhưng vô cùng nghiêm khắc. 
Nhớ lại quá khứ, Tự vấn lương tâm, Ân hận xót xa, tự trách mình; Tự hoàn thiện mình. 
 - Thiên nhiên hồn nhiên, tươi mát, là người bạn thân thiết trong cuộc đời con người. 
 - Là biểu tượng của quá khứ nghĩa tình, là vẻ đẹp bình dị, vĩnh hằng của cuộc sống. 
TRĂNG 
NGƯỜI 
Quá khứ 
Tình nghĩa tri kỉ 
Ngỡ không bao giờ quên 
Hiện tại 
Vầng trăng tròn 
Vô tình lãng quên 
Suy ngẫm 
Tròn vành vạnh; Im phăng phắc Thủy chung, vị tha 
Giật mình 
 Tự hoàn thiện 
Tự nhắc nhở mình , nhắc nhở mọi người về thái độ sống “uống nước nhớ nguồn”. 
Có ý kiến cho rằng “Bài thơ chỉ hợp với thế hệ ông bà mình thôi, bây giờ ở thế kỉ 21 rồi, gần như cuộc sống nhiều người đã no đủ, chiến tranh cũng không còn thì bài thơ chả có mấy ý nghĩa nữa.” Em hãy nêu ý kiến của mình. 
III 、 T ổng kết 
HÌNH THỨC NGHỆ THUẬT TIÊU BIỂU 
HÌNH ẢNH XUYÊN SUỐT 
THỂ THƠ 
BIỆN PHÁP TU TỪ 
GIỌNG ĐIỆU 
KẾT CẤU 
Ánh trăng 
Chặt chẽ, theo mạch cảm xúc. 
Đằm thắm, ngọt ngào 
Điệp ngữ, nhân hoá, ẩn dụ, so sánh 
Theo từng lời ru 
Tâm tình, sâu lắng 
HÃY CHỌN VÀ ĐIỀN TRONG CÁC TỪ SAU ĐÂY VÀO Ô TRỐNG SAO CHO ĐÚNG NHẤT? 
Năm chữ 
Ai nhanh h¬n 
NGHỆ THUẬT 
01 
02 
03 
Thơ 5 chữ, giọng điệu tâm tình 
K ết hợp hài hòa tự sự & trữ tình 
Sử dụng nhiều BPTT đặc sắc 
04 
Sáng tạo hình ảnh vầng trăng 
NỘI DUNG 
	 Kể về năm tháng gian lao tươi trẻ đã qua của cuộc đời người lính , nhắc nhở ta về thái độ sống “Uống nước nhớ nguồn ” . 
Phát huy truyền thống uống nước nhớ nguồn 
Chia sẻ một vài kỉ niệm đẹp của em gắn với hình ảnh trăng 
Thảo luận nhóm (5’) 
Nhóm 1 + 2: So sánh ý nghĩa hình ảnh vầng trăng trong hai bài thơ Đồng chí và Ánh trăng. 
Nhóm 3 + 4: Bài thơ có nhan đề là “ Ánh trăng ” trong khi đó xuyên suốt các khổ thơ tác giả đều dùng từ “ vầng trăng ”, em hãy lí giải ? 
Giống 
Khác 
ĐỒNG CHÍ 
ÁNH TRĂNG 
Đều lấy vẻ đẹp trong thiên nhiên là ánh trăng để xây dựng hình ảnh thơ. 
 - Trăng là biểu tượng cho vẻ đẹp, sức mạnh tình đồng chí trong kháng chiến chống Pháp. 
 - Trăng khơi nguồn cho việc bày tỏ thái độ, tình cảm của con người với hiện tại và quá khứ. 
 - Là hình tượng thơ đậm chất lãng mạn. 
 - Là hình ảnh xuyên suốt thể hiện chủ đề bài thơ. 
Hồi nhỏ sống với đồng với sông rồi với bểhồi chiến tranh ở rừng vầng trăng thành tri kỉTrần trụi với thiên nhiênhồn nhiên như cây cỏngỡ không bao giờ quên cái vầng trăng tình nghĩa 
Từ hồi về thành phố 
quen ánh điện, cửa gương 
vầng trăng đi qua ngõ 
như người dung qua đường 
Thình lình đèn điện tắt 
phòng buyn-đinh tối om 
vội bật tung cửa sổ 
đột ngột vầng trăng tròn 
Ngửa mặt lên nhìn mặt 
có cái gì rưng rưng 
như là đồng là bể 
như là sông là rừng 
Trăng cứ tròn vành vạnh 
kể chi người vô tình 
ánh trăng im phăng phắc 
đủ cho ta giật mình. 
ÁNH TRĂNG – NGUYỄN DUY 
Vầng trăng 
Ánh trăng 
Vầng trăng là biểu tượng của cuộc sống, của thiên nhiên, quá khứ nghĩa tình 
Ánh trăng là ánh sáng triết lí về cuộc sống. Ánh sáng ấy có thể len lỏi vào những nơi khuất tối trong tâm hồn con người để lay thức họ, giúp họ nhận ra những điều sai trái, hướng con người đến vớ những giá trị tốt đẹp 
Mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc 
Thể hiện được tư tưởng chủ đề cũng như tính chất triết lí của bài thơ rõ nhất 
1 
2 
3 
4 
5 
1 
2 
3 
4 
5 
AI LÊN CAO HƠN 
Tư tưởng của nhà thơ gửi gắm trong bài thơ này là gì? 
Con người có thể vô tình, lãng quên tất cả, nhưng thiên nhiên, quá khứ nghĩa tình thì luôn tròn đầy bất diệt. 
Từ “ngỡ” trong câu “ngỡ không bao giờ quên” đồng nghĩa với từ nào? 
Nghĩ 
Mối quan hệ giữa vầng trăng và con người trong quá khứ là gì? 
Tình cảm thân thiết, gắn bó, nghĩa tình 
Ánh trăng là bài thơ được viết cùng thể loại với bài thơ nào sau đây : Cảnh khuya ; Đập đá ở Côn Lôn ; Lượm ; Đêm nay Bác k h ô n g ngủ ? 
Đêm nay Bác không ngủ 
(Thể thơ: năm chữ) 
Các biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong khổ thơ thứ nhất là gì? 
Liệt kê, điệp ngữ, nhân hóa 
Nêu ý nghĩa của từ “hồi ” trong khổ thơ đầu tiên 
Mở ra quãng thời gian dài trong quá khứ, đồng thời là dấu mốc thời gian từ ấu thơ cho tới lúc trưởng thành 
Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh nào? 
1978 ở Hồ Chí Minh, sau 3 năm giải phóng miền Nam thống nhất đất nước 
Qua 2 khổ thơ đầu, em thấy vầng trăng ngoài nghĩa thực còn có ý tượng trưng nào? 
Biểu tượng cho quá khứ nghĩa tình. 
Nội dung của khổ thơ thứ nhất là gì? 
Hình ảnh vầng trăng gắn bó với người lính như người tri kỉ từ khi nhỏ, trong chiến đấu 
Từ “ tri kỉ ” trong câu “vầng trăng thành tri kỉ” có nghĩa là gì? 
Người bạn rất thân, hiểu rõ lòng mình 
Ánh 
trăng 
Quá khứ 
Nguyễn Duy – Thơ mộc mạc, giản dị, tự nhiên nhưng triết lí. 
1978 tại tp Hồ Chí Minh. 
Thơ 5 chữ. 
Bố cục là câu chuyện kể theo trình tự thời gian. 
Nội dung: Lời tâm sự về những năm tháng đi qua và nhắc nhở về đạo lí sống. 
Nghệ thuật: Giọng điệu, yếu tố trữ tình, hình ảnh biểu tượng. 
Hiện tại 
Giọng thủ thỉ, liệt kê, điệp từ thời gian dài, sống gần gũi thiên nhiên. 
Hình ảnh “hồi chiến tranh”. 
Nhân hóa “tri kỉ”. 
So sánh, ẩn dụ khổ trăng bình dị, cốt cách mộc mạc trong tâm hồn lính. 
Nhân hóa “trăng tình nghĩa”. 
Từ “ngỡ”. báo trước sự thay đổi. 
Con người sống giản dị, hòa hợp với thiên nhiên. 
Tạo ra sự đối lập QK-HT: không gian, thời gian, đời sống. 
Hoán dụ cuộc sống đầy đủ. 
Nhân hóa, so sánh sự thay đổi của con người. 
Giọng điệu, nhịp thơ, chữ đầu dòng không viết hoa. 
Nhắc nhở “ngọt bùi nhớ lúc đắng cay”. 
Tình huống chủ đề. 
Đảo ngữ tạo sự đối lập. 
Động từ, “đột ngột” 
Khổ quan trọng, cấu tứ toàn bài 
Suy ngẫm 
Từ “mặt” từ nhiều nghĩa: mặt trăng, mặt nhà thơ, quá khứ, bạc bẽo 
“rung rung” xúc động. 
Cấu trúc song hành “như là là”, so sánh, điệp từ, liệt kê kí ức ùa về. 
Đối lập “trăng tròn” >< “người vô tình” 
Hình ảnh “trăng cứ tròn vành vạnh” thủy chung. 
Nhân hóa “im phăng phắc” bao dung, độ lượng. 
“Giật mình” thức tỉnh, tự vãn 
Trân trọng, giữ gìn những vẻ đẹp truyền thống. 
Vẽ sơ đồ tư duy khái quát lại nội dung và nghệ thuật của bài thơ 
Sưu tầm các bài thơ, bài hát chủ đề “Uống nước nhớ nguồn” + Tìm đọc thêm các tác phẩm của Nguyễn Duy 
Tưởng tượng mình là nhân vật trữ tình trong “Ánh trăng”, diễn tả dòng cảm nghĩ trong bài thơ thành 1 bài tâm sự ngắn? 
Soạn bài “ ” 
Hướng dẫn tự học 
So sánh khổ thơ sau với bài thơ Ánh trăng để thấy được nét tương đồng về ý nghĩa: 
- Mình về thành thị xa xôi 
Nhà cao, còn nhớ núi đồi nữa chăng? 
Phố đông, còn nhớ bản làng 
Sáng đèn, còn nhớ mảnh trăng giữa rừng? 
Việt bắc – Tố Hữu