Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Bài 11: Văn bản Đoàn thuyền đánh cá (Huy Cận)

Đoàn thuyền đánh cáI, Tìm hiểu về tác giả, tác phẩmHuy CậnTác giảHuy Cận (1919-2005), tên đầy đủ là Cù Huy Cận, quê ở làngÂn Phú, huyện Vụ Quang, tỉnh Hà Tĩnh. Huy Cận nổi tiếngtrong phong trào Thơ mới với tập Lửa thiêng (1940). Ông tham gia cách mạng từ trước năm 1945 và sau Cách mạng tháng 8 từng giữ nhiều trọng trách trong chính quyền cáchmạng, đồng thời là một trong những nhà thơ tiêu biểu của nền thơ hiện đại Việt Nam. Huy Cận đã được nhà nước traotặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm1996.Tác phẩmGiữa năm 1958, Huy Cận có chuyến đi thực tế dài ngàyở vùng mỏ Quảng Ninh. Từ chuyến đi thực tế này, hồnthơ Huy Cận mới thực sự nảy nở trở lại và dồi dào trongcảm hứng về thiên nhiên đất nước, về lao động và niềmvui trước cuộc sống mới. Bài thơ Đoàn thuyền đánh cáđược sáng tác trong thời gian ấy và được in trong tập thơTrời mỗi ngày lại sáng (1958).Bài thơ được viết vào năm 1958, khi đất nước đã kết thúc thắnglợi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, miền Bắc đã đượcgiải phóng và đi vào xây dựng cuộc sống mới. Không khí hào Hứng, phấn chấn, tin tưởng bao trùm trong đời sống xã hội và ởkhắp nơi dấy lên phong trào phát triển sản xuất xây dựng đất nước. Chuyến thâm nhập thực tế ở vùng mỏ Quảng Ninh vào nửa cuối năm 1958 đã giúp nhà thơ Huy Cận thấy rõ và sống trong không khí lao động ấy của nhân dân ta, góp phần quantrọng mở ra một chặng đường mới trong thơ Huy Cận.II, Tìm hiểu tác phẩm Bài thơ 7 khổ được viết với giọng vui, phấn chấn nhịp vừa phải. Bài thơ được bố cục theo hành trình một chuyến ra khơi của đoàn thuyền đánh cá. Có thể chia bố cục bài thơthành ba phần: Hai khổ đầu: cảnh lên đường và tâm trạng náo nứccủa con người. Bốn khổ tiếp: cảnh Hoạt động của đoàn thuyềnđánh cá giữa khung cảnh biển trời ban đêm. Khổ cuối: cảnh đoàn thuyền trở về trongcảnh bình minh lên.Có thể tìm hiểu bài thơ theo bố cục hoặc theohệ thống hình ảnh thiên nhiên, con người dọccả bài thơ.Với bố cục như trên, bài thơ Đoàn thuyền đánh cá đãtạo ra một khung cảnh không gian và thời gian rất đáng chú ý: không gian rộng lớn bao la với mặt trời,biển, trăng, sao, mây, gió; thời gian là nhịp tuần hoàncủa vũ trụ từ lúc hoàng hôn đến bình minh, cũng là thời gian của một chuyến ra biển rồi trở về của đoànthuyền đánh cá: mặt trời xuống biển, cả trời đất vào đêm, trăng lên cao, đêm thở, sao lùa rồi sao mờ,mặt trời đội biển nhô lên trong một ngày mới. Điểmnhịp thời gian cho công việc của đoàn thuyền đánhcá là nhịp tuần hoàn của thiên nhiên,vũ trụ.1, Hình ảnh thơ về thiên nhiênBài thơ là những bức tranh đẹp, rộng lớn,lộng lẫy, kế tiếp nhau về thiên nhiên vùng biển.a, Cảnh biển vào đêmMặt trời xuống biển như hòn lửaSóng đã cài then đêm sập cửaTrong hình ảnh liên tưởng này, vũ trụ như một ngôi nhà lớn, với đêm buông xuống là tấm cửa khổng lồ, những lượn sóng là then cửa. Chi tiết Mặt trời xuống biển có thể gây ra sự thắc mắc của người đọc vì bài thơ tả cảnh đoàn thuyền đánh cá ở vùng biển miền Bắc, mà ở bờ biển nước ta, trừ vùng Tây Nam thường chỉthấy cảnh mặt trời mọc trên biển chứ không thể thấy cảnh mặt trời lặn xuống biển. Thực ra hình ảnh mặt trời xuống biển là được nhìn từ trên con thuyền đang ra biển hoặc từ một hòn đảovào lúc hoàng hôn, nhìn về phía tây, qua một khoảng biển thìvẫn có thể thấy như là mặt trời xuống biển.b, Cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biểnThuyền ta lái gió với buồm trăngLướt giữa mây cao với biển bằngRa đậu dặm xa dò bụng biểnDàn đan thế trận lưới vây giăngTa hát bài ca gọi cá vàoGõ thuyền đã có nhịp trăng cao Sao mờ, kéo lưới kịp trời sángTa kéo xoăn tay chùm cá nặng Những câu thơ miêu tả cảnh đánh cá trên biển?Cảm hứng lãng mạn đã giúp nhà thơ phát hiện những vẻ đẹp của cảnh đánh cá giữa biển đêm, trong niềm vui phơi phới, khỏe khoắn của người lao động làm chủ công việc của mình.con thuyền đánh cá vốn nhỏ bé trước biển cả bao lađã trở thành con thuyền kì vĩ, khổng lồ, hòa nhập với kích thước rộng lớn của thiên nhiên, vũ trụ Lãngmạn hơn, công việc lao động nặng nhọc của người đánh cá đã thành bài ca đầy niềm vui, nhịp nhàngcùng thiên nhiên.2, Hình ảnh con người lao độngThơ Huy Cận trước CM thường thiên về thiên nhiên kì vĩ,là một thứ không gian bao la, rộng lớn đối lập với sự nhỏbé đơn côi của con người.Sau CM, hình ảnh thơ của Huy Cận có sự đổi mới.Thiênnhiên như một người bạn đồng hành, nâng cao, làm nổi bật vẻ đẹp và sức mạnh của con người trong sự hài hòa đẹp đẽ với khung cảnh thiên nhiên.c, Vẻ đẹp của các loài cá trên b iển Cá thu biển Đông như đoàn thoiĐêm ngày dệt biển muôn luồng sáng Cá song lấp lánh đuốc đen hồngCái đuôi em quẫy trăng vàng chóe- Vẩy bạc đuôi vàng lóe rạng đôngMắt cá huy hoàng muôn dặm phơi.Những hình ảnh này có vẻ đẹp của tranh sơn mài lung linh, huyền ảo, được sáng tạo bằng liên tưởng, tưởng tượng bay bổng từ sự quan sát hiện thực. ở đây trí tưởng tượng đã nối dài, chắp cánh cho hiện thực trở nên kì ảo, làm giảu thêm cái đẹp vốn có trong tự nhiên,Bài thơ là sự kết hợp hai nguồn cảm hứng: về lao động và về thiên nhiên vũ trụ. Hình ảnh người lao động và công việc của họ được đặtvào không gian rộng lớn của biển trời, trăng sao, để làm tăng thêm kích thước, tầm vóc vàvị thế con người. Thủ pháp phóng cùng với những liên tưởng nạnh bạo bất ngờ đã tạo nênhình ảnh người lao động khỏe khoắn biết bao! Câu hát căng buồm với gió khơi Thuyền ta lái gió với buồm trăng Lướt giữa mây cao với biển bằng Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trờiSự hài hòa giữa con người lao động và thiên nhiên,vũ trụ còn thể hiện giữa nhịp điệu vận hành của vũtrụ và trình tự công việc lao động của đoàn thuyền đánh cá. Khi mặt trời xuống biển, vũ trụ vào đêmcũng là lúc khởi đầu một chuyến ra khơi của đoànthuyền đánh cá - một công việc quen thuộc, đềuđặn thường ngày. Con thuyền ra khơi có gió làm láitrăng làm buồm, gõ thuyền đuổi cá vào lưới cũng theo nhịp trăng, sao. Đến lúc sao mờ, tức là đêm sắp tàn thì cũng là lúc kéo lưới kịp trời sáng. Bình minh lên, mặt trời đội biển cũng là lúc đoàn thuyềntrở về, nặng khoang cá đầy mà lướt đi phơi phới như chạy đuacùng mặt trời.III, Kết luận chungVề âm hưởng, giọng điệu của bài thơBài thơ tạo được âm hưởng vừa khỏe khoắn sôi nổi lạivừa phơi phới, bay bổng. Góp phần tạo nên âm hưởngấy là các yếu tố lời thơ, nhịp điệu, vần Lời thơ dõngdạc, điệu thơ như khúc hát say mê, hào hứng, phơi phới(4 lần điệp từ “hát”). Cách gieo vần trong bài thơ biếnhóa, linh hoạt, các vần trắc xen lẫn vần bằng, vần liềnxen với vần cách. Các vần trắc tạo sức dội, sức mạnh, các vần bằng tạo sự vang xa, bay bổng, tạo nên những vần thơ khoáng đạt, kì vĩ, phơi phới niềm vui.Bài thơ là những bức tranh đẹp, rộng lớnkế tiếp nhau về hình ảnh thiên nhiên và đoàn thuyền đánh cá. Thiên nhiên nhưmột người bạn thân thiết, đồng hành cùng cuốc sống của con người.Hình ảnh người lao động trong bài thơđược sáng tạo với cảm hứng lãng mạn, thể hiện niềm tin, niềm vui trước cuộc sống mới. Đoàn thuyền đánh cá là mộtbài thơ hay, thể hiện rõ nét sự thay đổi của hồn thơ Huy Cận sau Cách Mạng.