Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 105: Các thành phần biệt lập

KIỂM TRA BÀI CŨ? Khởi ngữ là gì? Đặc điểm của khởi ngữ?? Đặt câu có sử dụng khởi ngữ?Khởi ngữ là thành phần đứng trước chủ ngữ để nêu lên đề tài được nói đến trong câu.Trước khởi ngữ thường có thể thêm các quan hệ từ: về, đối với VD: Về môn Toán, tôi không được giỏi lắm. Về lĩnh vực văn nghệ, tôi cũng đã tìm hiểu được đôi chút.Tiết 105: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP I. THÀNH PHẦN TÌNH THÁI :Đọc các câu sau đây (Trích từ truyện ngắn Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang sáng)a/ Với lòng mong nhớ của anh,chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.b/Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.1. Khảo sát ngữ liệu: SGK/18 a/Chắc b/Có lẽCaoThấpNhận định của người nói đối với sự việc, thể hiện độ tin cậya/ Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.b/Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đên nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.a/ Với lòng mong nhớ của anh, anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.b/Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.Nếu không có những từ ngữ in đậm nói trên thì nghĩa sự việc của câu chứa chúng có khác đi không ?vì sao??-Ý nghĩa sự việc không thay đổi.- Vì các từ in đậm không tham gia diễn đạt ý nghĩa sự việc, chỉ thể hiện cách nhìn, cách đánh giá sự việc của người nói.Tiết 105: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP I/ THÀNH PHẦN TÌNH THÁI:1. Khảo sát ngữ liệu: SGK/18a/Chắc b/Có lẽCaoThấp- Các từ in đậm không tham gia diễn đạt ý nghĩa sự việc trong câu (không tham gia vào nòng cốt câu)-> thành phần biệt lập..Nhận định của người nói đối với sự việc, thể hiện độ tin cậy=> Thành phần tình thái được dùng để thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.2. Ghi nhớ: Ý 1,3- Sgk/18Thành phần tình thái được dùng rất nhiều trong thơ, văn:VD: 1- “Sương chùng chình qua ngõ Hình như thu đã về” (Sang thu – Hữu Thỉnh) 2- “Lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam và có lẽ cả thế giới, có một vị Chủ tịch nước lấy chiếc nhà sàn nhỏ bằng gỗ bên cạnh chiếc ao làm “cung điện “ của mình. ( Phong cách Hồ Chí Minh – Lê Anh Trà)Lưu ý :Trong giao tiếp ngoài những yếu tố tình thái thể hiện độ tin cậy của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu như:Chắc hẳn, chắc là, chắc chắn (chỉ độ tin cậy cao)Hình như, dường như, hầu như, có vẻ như (chỉ độ tin cậy thấp)-Ta còn gặp:-Những yếu tố tình thái gắn với ý kiến của người nói như : Theo tôi, ý ông ấy, theo anh.. VD: Theo anh, anh thấy sự việc như thế nào?-Những yếu tố tình thái chỉ thái độ của người nói đối với người nghe như: à, ạ, a, hả, hử, nhé, nhỉ, đây, đấy (đứng cuối câu) VD: Mai đi lúc 7 giờ nhé!Tiết 105 : CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP II/ THÀNH PHẦN CẢM THÁN:1. Khảo sát ngữ liệu: SGK/18: Đọc các câu sau đây, chú ý các từ ngữ in đậm(Kim Lân ,Làng)(Nguyễn Thành Long ,Lặng lẽ SaPa) Vui sướng b/Trời ơiTiếc rẻThành phần cảm thán được dùng để bộc lộ tâm lí của người nói ( vui, buồn, mừng, giận, .)Thành phần cảm thán cũng không tham gia vào việc diễn đạt sự việc trong câu-> thành phần biệt lậpa/Ồ, sao mà độ ấy vui thế ., chỉ còn có năm phút !Dùng để bộc lộ tâm lí người nói2. Ghi nhớ: Ý 2,3- Sgk/18NhËn xÐt vÒ thµnh c¸c phÇn t×nh th¸i vµ c¶m th¸n trong c©u, cã ý kiÕn cho r»ng: Hai thµnh phÇn nµy tuy kh¸c nhau vÒ c«ng dông nhưng l¹i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung. Em cã ®ång ý víi ý kiÕn ®ã kh«ng? V× sao?Gîi ý: Muèn biÕt sù gièng vµ kh¸c nhau cña c¸c phÇn t×nh th¸i vµ c¶m th¸n trong c©u, cÇn dùa vµo:-C«ng dông cña tõng thµnh phÇn.- ĐÆc ®iÓm cña c¸c thµnh phÇn ®ã: cã tham gia vµo cÊu tróc ng÷ ph¸p cña c©u kh«ng? Cã tham gia vµo viÖc diÔn ®¹t nghÜa sù viÖc cña c©u kh«ng?Sù gièng vµ kh¸c nhau gi÷a c¸c phÇn t×nh th¸i vµ c¶m th¸n trong c©u : * Kh¸c nhau:Thµnh phÇn t×nh th¸i ®­ược dïng ®Ó thÓ hiÖn c¸ch nh×n cña người nãi ®èi víi sù viÖc ®­ược nãi ®Õn trong c©u.Thµnh phÇn c¶m th¸n ®­ược dïng ®Ó béc lé t©m lí cña người nãi (vui, buån, mõng, giËn )*Gièng nhau:ĐÒu kh«ng tham gia vµo viÖc diÔn ®¹t nghÜa sù viÖc cña c©u. Đều không tham gia vào cấu trúc ngữ pháp của câu. Thµnh phÇn biÖt lËp.Tiết 105 : CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP III/ LUYỆN TẬP:Bài tập 1: Tìm các thành phần tình thái ,cảm thán trong những câu sau đây:a/ Nhưng còn cái này nữa mà ông sợ , có lẽ còn ghê rợn hơn cả những tiếng kia nhiều. (Kim Lân , Làng )b/Chao ôi, bắt gặp một con người như anh ta là một cơ hội hãn hữu cho sáng tác, nhưng hoàn thành sáng tác còn là một chặng đường dài. ( Nguyễn Thành Long , Lặng lẽ SaPa )c/ Trong giờ phút cuối cùng ,không còn đủ sức trăng trối lại điều gì, hình như chỉ có tình cha con là không thể chết được, anh đưa tay vào túi, móc cây lược, đưa cho tôi và nhìn tôi một hồi lâu . (Nguyễn Quang Sáng , Chiếc lược ngà)d/Ông lão bỗng ngừng lại ,ngờ ngợ như lời mình không được đúng lắm. Chả nhẽ cái bọn ở làng lại đốn đến thế được . (Kim Lân , Làng )a/ Có lẽ - Thành phần tình thái.b/Chao ôi – Thành phần cảm thán .c/ Hình như – Thành phần tình thái .d/ Chả nhẽ - Thành phần tình thái .Tiết 105 : CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP III/ LUYỆN TẬP:Bài tập 2 :Hãy xếp những từ ngữ sau đây theo trình tự tăng dần độ tin cậy (hay độ chắc chắn) (Chú ý :những từ ngữ thể hiện cùng một mức độ tin cậy thì xếp ngang nhau .)chắc là, dường như, chắc chắn, có lẽ,chắc hẳn, hình như , có vẻ như dường như, hình như, có vẻ nhưcó lẽ chắc là chắc hẳn chắc chắnTiết 105 : CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP III/ LUYỆN TẬP:Bài tập 3: Hãy cho biết, trong số những từ có thể thay thế cho nhau trong câu sau đây, với từ nào người nói phải chịu trách nhiệm cao nhất về độ tin cậy của sự việc do mình nói ra ,với từ nào trách nhiệm đó thấp nhất.Tại sao tác giả Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng)lại chọn từ chắc?Với lòng mong nhớ của anh,chắc hình như chắc chắnanh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.Gợi ý :Xét theo hai trường hợp:tại sao tác giả không dùng hình như hay là chắc chắn ?Thấp nhất : hình nhưCao nhất : chắc chắn- Từ chịu trách nhiệm Bài tập 3:Tiết 105: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP III/ LUYỆN TẬP:Bài tập 3:- Từ chịu trách nhiệm Cao nhất : chắc chắnThấp nhất : hình như- Chọn chắc vì :+ Theo tình cảm huyết thống sự việc sẽ diễn ra như vậy .+Do thời gian và ngoại hình có thể sự việc sẽ diễn ra khác đi một chút.Tiết 105 : CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP III/ LUYỆN TẬP:Bài tập 4: Viết một đoạn văn ngắn nói về cảm xúc của em khi được thưởng thức một tác phẩm văn nghệ (truyện, thơ, phim, ảnh, tượng ) trong đoạn văn đó có câu chứa thành phần tình thái hoặc cảm thán. Đoạn văn mẫu: Trong các bài văn, bài thơ đã học có lẽ tôi ấn tượng nhất với bài thơ “Sang thu” của Hữu Thỉnh. Trước Hữu Thỉnh, hình như trong thơ, mùa thu đã sớm định hình, sự định hình trong trạng thái ổn định (như Nguyễn Khuyến, Nguyễn Du) hoặc có vận động cũng là sau một cái mốc tuy vô hình nhưng đã có một cái gì đó phân chia (như Xuân Diệu, Huy Cận). Còn đến “Sang thu”, cách lựa chọn khoảnh khắc thời gian đã khác. Chưa có một sự định hình, nó bắc cầu giữa cái không và cái có. Chính cái cảm giác mơ hồ và tinh tế này chuyên chở hồn thu theo cách của mùa thu. Nhạy cảm, nhẹ nhàng, mùa thu đến vừa lạ, vừa quen, nó đánh thức nơi ta những gì da diết lắm. CỦNG CỐ-Thành phần tình thái dùng để làm gì? -Thành phần cảm thán dùng để làm gì? CHUẨN BỊ BÀI CHO GIỜ SAU: -Học thuộc ghi nhớ, hoàn chỉnh các bài tập.-Chuẩn bị bài:+ Hương trình địa phương (Phần Tập làm văn)+ Các thành phần biệt lập (Tiếp theo)