Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 105: Luyện tập phép phân tích và tổng hợp

Tiết 105 : 
LUỆN TẬP PHÉP PHÂN 
TÍCH VÀ TỔNG HỢP 
I. ÔN TẬP LÍ THUYẾT 
KTBC: Nhắc lại kiến thức về phép phân tích và tổng hợp. 
II. LUYỆN TẬP 
Bài tập 1 : trang 11 
 Trong các đoạn văn dưới đây, những phép lập luận nào đã được sử dụng? 
a) 
 Thơ hay là hay cả hồn lẫn xác, hay cả bài [ ] không thể tóm tắt thơ được, mà phải đọc lại. Cái thú vị của bài “Thu điếu” ở các điệu xanh: xanh ao, xanh bờ, xanh sóng, xanh tre, xanh trời, xanh bèo, có một màu vàng đâm ngang của chiếc lá thu rơi; ở những cử động: chiếc thuyền con lâu lâu mới nhích, sóng gợn tí, lá đưa vèo, tầng mây lơ lửng, ngõ trúc quanh, chiếc cần buông, con cá động; ở các vần thơ: không phải chỉ giỏi vì là những tử vận hiểm hóc, mà chính hay vì kết hợp với từ, với nghĩa chữ, đến một cách thoải mái đúng chỗ, do một nhà nghệ sĩ cao tay; cả bài thơ không non ép một chữ nào, nhất là hai câu 3, 4: 
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí, 
đối với: 
Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo. 
thật tài tình; nhà thơ đã tìm được cái tốc độ bay của lá: vèo, để tương xứng với cái mức độ gợn của sóng: tí . 
 (Toàn tập Xuân Diệu, tập 6) 
* Đoạn văn (a) : - Luận điểm : “Thơ hay là hay cả hồn lẫn xác, hay cả bài”. 
 - Trình tự phân tích: 
 + Cái hay thể hiện ở các điệu xanh, xanh ao, xanh bờ,... (phối hợp các màu xanh khác nhau) 
 + Cái hay được thể hiện ở cử động, thuyền nhích, sóng gợi tí, lá đưa vèo... (phối hợp các cử động nhỏ) 
 + Cái hay được thể hiện ở vần thơ, tử vận hiểm hóc, kết hợp với từ, với nghĩa chữ, tự nhiên không non ép... 
b) 
 Mấu chốt của thành đạt là ở đâu? Có người nói thành đạt là do gặp thời, có người lại cho là do hoàn cảnh bức bách, có người cho là do có điều kiện học tập, có người lại cho là do có tài năng trời cho. Các ý kiến đó mỗi ý chỉ nói đến một nguyên nhân, mà lại đều là nguyên nhân khách quan, họ quên mất nguyên nhân chủ quan của con người. 
 Thật vậy. Gặp thời tức là gặp may, có cơ hội, nhưng nếu chủ quan không chuẩn bị thì cơ hội cũng sẽ qua đi. Hoàn cảnh bức bách tức là hoàn cảnh khó khăn buộc phải khắc phục. Nhưng gặp hoàn cảnh ấy có người bi quan, thất vọng, chán nản, thối chí; có người lại gồng mình vượt qua. Điều kiện học tập cũng vậy, có người được cha mẹ tạo cho mọi điều kiện thuận lợi, nhưng lại mải chơi, ăn diện, kết quả học tập rất bình thường. Nói tới tài năng thì ai cũng có chút tài, nhưng đó chỉ mới là một khả năng tiềm tàng, nếu không tìm cách phát huy thì nó cũng bị thui chột. Rút cuộc mấu chốt của thạnh đạt là ở bản thân chủ quan mỗi người, ở tinh thần kiên trì phấn đấu, học tập không mệt mỏi, lại phải trau dồi đạo đức cho tốt đẹp. Không nên quên rằng, thành đạt tức là làm được một cái gì có ích cho mọi người, cho xã hội, được xã hội thừa nhận. 
 (Nguyên Hương, Trò chuyện với bạn trẻ ) 
* Đoạn văn (b) : - Luận điểm: “Mấu chốt của thành đạt là ở đâu”. 
 - Trình tự phân tích: 
 + Thứ nhất: Do nguyên nhân khách quan (đây là điều kiện cần): gặp thời, hoàn cảnh, điều kiện học tập thuận lợi, tài năng trời phú. 
 + Thứ hai: Do nguyên nhận chủ quan (đây là điều kiện đủ) tinh thần kiên trì, phấn đấu, học tập không mệt mỏi và không ngừng trau dồi phẩm chất đạo đức tốt đẹp. 
Bài tập 2: trang 12 
 Hiện nay có một số học sinh học qua loa, đối phó, không học thật sự. Em hãy phân tích bản chất của lối học đối phó để nêu lên những tác hại của nó 
(1) Học qua loa, đối phó 
 a, Học qua loa có các biểu hiện sau : 
 - Học không có đầu có đuôi, không đến nơi đến chốn... 
 - Học cốt chỉ để khoe mẽ là học đã có bằng nọ bằng kia, nhưng thực ra đầu óc trống rỗng... 
 b, Học đối phó có những biểu hiện sau : 
 - Học chỉ cốt để thầy cô không quở trách, cha mẹ không rầy la... 
 - Học đối phó thì kiến thức phiến diện nông cạn, hời hợt... 
 (2) Bản chất của lối học đối phó và tác hại của nó . 
 a, Bản chất : 
 - Có hình thức của học tập như: Cũng đến lớp cũng đọc sách, cũng có điểm thi, cũng có bằng cấp... 
 - Không có thưc chất: Đầu óc rỗng tuếch đến nỗi “ăn k o nên đọi, nói k o nên lời”, hỏi cái gì cũng không biết, làm việc gì cũng hỏng... 
 b, Tác hại : 
 - Đối với xã hội: những kẻ học đối phó sẽ trở thành gánh nặng lâu dài cho xã hội về nhiều mặt như kinh tế, tư tưởng đạo đức, lối sống... 
 - Đối với bản thân: Những kẻ học đối phó sẽ không có hứng thú học tập và do đó hiệu quả học tập ngày càng thấp. 
Bài tập 3 : trang 12 
 Dựa vào văn bản B àn về việc đọc sách của Chu Quang Tiềm, em hãy phân tích các lí do khiên mọi người phải đọc sách 
 Đọc sách có vai trò vô cùng quan trọng trong cuộc sống con người đặc biệt là trong xã hội đang ngày một phát triển ngày. Sách chứa đựng những tri thức, hiểu biết về tự nhiên, xã hội mà ông cha ta đã tích lũy từ ngàn đời. Sách bao gồm tất cả các lĩnh vực của đời sống, vì vậy mà sách vở chính là những cuốn bách khoa toàn thư về thế giới, là một nguồn tài nguyên vô tận mà con người có thể thỏa sức tìm tòi, học hỏi, làm cơ sở cho mọi sáng tạo giúp chúng ta tích lũy nâng cao vốn hiểu biết học vấn. Với mỗi người, đọc sách là cách tốt nhất để tiếp thu kinh nghiệm xã hội, kinh nghiệm sống, là sự chuẩn bị để tiến hành cuộc trường chinh vạn dặm trên con đường học vấn, tích lũy tri thức, khám phá chinh phục thế giới. 
- Các lí do kiến mọi ngưới đọc sách: 
 + Đọc sách là con đường quan trọng của học vấn 
 + Đọc sách là con đường tích luỹ nâng cao vốn tri thức. 
 ............... 
 Tóm lại : Muốn đọc sách có hiệu quả thì phải chọn sách quan trọng nhất mà đọc cho kĩ, đồng thời cũng chú trọng đọc rộng thích đáng, để hỗ trợ cho việc nghiên cứu chuyên sâu. 
Bài tập 4: trang 12 
 Hãy viết đoạn văn tổng hợp những điều đã phân tích trong bài bàn về việc đọc sách 
 Sách vở nhiều, sức đọc của người có hạn, do đó phải lựa chọn mà đọc. 
 Sách vở có chất lượng khác nhau, do đó phải chọn những sách hay mà đọc, không lãng phí sức vào việc dọc những sách vô thưởng vô phạt. 
 Đọc sách không cần nhiều mà cần đọc kĩ, hiểu sâu, do đó phải chọn một số sách quan trọng đối với mình, dồn tâm lực mà đọc để nắm được những điều cơ bản nhất. 
 Bên cạnh đọc sâu cần phải đọc rộng, ở đây cũng cần lựa chọn những sách cần thiết. 
Viết đoạn văn 
 Tác giả Chu Quang Tiềm đã thông qua "Bàn về đọc sách" để mong muốn gửi đến bạn đọc vai trò quan trọng của việc đọc sách. Đọc sách không phải cốt số lượng, đọc ít mà chú tâm còn hơn đọc nhiều mà không hiệu quả. Chúng ta phải chọn lọc sách để đọc cho tốt. Sách vở có chất lượng khác nhau, do đó cần lựa chọn những sách hay mà đọc, không được lãng phí thời gian vào đọc những loại sách vô thưởng vô phạt. Đọc sách cần có kĩ năng, hiểu sâu, đọc sách tăng vốn hiểu biết của bản thân để có thể vận dụng nhiều vào thực tiễn và cuộc sống. 
TIẾT 105: LUYỆN TẬP PHÂN TÍCH VÀ TỔNG HỢP 
A. LÝ THUYẾT 
PHÉP PHÂN TÍCH (bài cũ) 
PHÉP TỔNG HỢP (bài cũ) 
B. LUYỆN TẬP 
I . Thực hành nhận diện 
BÀI TẬP 1: 
a/ Dùng phép lập luận phân tích ( theo lối diễn dịch): Mở đầu đoạn, ý khái quát: “Thơ hay hay cả bài”; Tiếp theo là phân tích tinh tế làm sáng tỏ cái hay, cái đẹp của bài “ Thu điếu”: ở các điệu xanh; ở những cử động; ở các vần thơ; ở các chữ không non ép. 
b/Phân tích 4 nguyên nhân khách quan của sự thành đạt: Gặp thời, hoàn cảnh, điều kiện, tài năng; 
Sau đó tổng hợp về nguyên nhân chủ quan: Sự phấn đấu kiên trì của cá nhân, thành đạt là làm cái gì có ích cho xã hội, được xã hội thừa nhận. 
II. Thực hành lập luận phân tích 
BÀI TẬP 2: Thực hành viết đoạn văn phân tích: Hiện nay có một số học sinh học qua loa, đối phó, không học thực sự. Em hãy phân tích bản chất của lối học đối phó để nêu lên những tác hại của nó. (HS viết đoạn) 
BÀI TẬP 3: Phân tích các lý do khiến mọi người phải đọc sách (Hs viết đoạn văn) 
III. Thực hành lập luận tổng hợp 
Tổng hợp, đánh giá về lối học đối phó và tác hại của lối học đối phó (Viết đoạn văn tổng hợp) 
BÀI TẬP 3: Tổng hợp những điều đã phân tích trong bài “ Bàn về đọc sách” (Viết đoạn văn tổng hợp) 
Hướng dẫn học ở nhà 
Học bài, hoàn thành bài tập 
Chuẩn bị bài mới : Các thành phần biệt lập.