Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 115: Cách làm bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích)

 
TIẾT 115: 
CÁCH LÀM BÀI NGHỊ LUẬN VỀ TÁC PHẨM TRUYỆN 
(HOẶC ĐOẠN TRÍCH) 
I. Đề bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) 
	 Đọc các đề bài sau và trả lời câu hỏi: 
Đề 1: Suy nghĩ về thân phận người phụ nữ trong xã hội cũ qua nhân vật Vũ Nương ở Chuyện người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ. 
Đề 2: Phân tích diễn biến cốt truyện trong truyện ngắn Làng của Kim Lân. 
Đề 3: Suy nghĩ về thân phận Thuý Kiều trong đoạn trích Mã Giám Sinh mua Kiều của Nguyễn Du. 
Đề 4: Suy nghĩ về đời sống tình cảm gia đình trong chiến tranh qua truyện ngắn Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng. 
a. Các đề bài trên đã nêu ra những vấn đề nghị luận nào về tác phẩm truyện? 
b. Các từ suy nghĩ, phân tích trong đề bài đòi hỏi bài làm phải khác nhau như thế nào? (Gợi ý: Đề phân tích yêu cầu phân tích tác phẩm để nêu ra nhận xét. Đề suy nghĩ yêu cầu đề xuất nhận xét về tác phẩm trên cơ sở một tư tưởng, góc nhìn nào đó, ví dụ quyền sống của con người, địa vị của người phụ nữ trong xã hội...) 
* Đề bài : (SGK) 
 Vấn đề nghị luận: 
 - Đề 1 : Nghị luận về thân phận người phụ nữ trong xã hội cũ. 
 - Đề 2 : Cốt truyện trong truyện ngắn Làng . 
 - Đề 3 : Thân phận Thuý Kiều trong đoạn trích Mã Giám Sinh mua Kiều của Nguyễn Du . 
 - Đề 4 : Đời sống, tình cảm gia đình trong chiến tranh 
 - Giống nhau : Đều là kiểu bài nghị luận về tác phẩm truyện. 
 - Khác nhau : 
 + “Suy nghĩ” là xuất phát từ sự cảm, hiểu của mình để nhận xét, đánh giá tác phẩm. 
 + “Phân tích” là xuất phát từ tác phẩm (cốt truyện, nhân vật, sự việc, tình tiết...) để lập luận và sau đó nhận xét, đánh giá tác phẩm. 
 -> Suy nghĩ -> lập luận, phân tích 
 -> Phân tích -> lập luận, tổng hợp 
Đọc v à sửa chữa 
Viết b à i 
Lập d à n b à i 
Tìm hiểu đề v à tìm ý 
Bước 4 
Bước 3 
Bước 2 
Bước 1 
 II. CÁCH LÀM BÀI NGHỊ LUẬN VỀ TÁC PHẨM TRUYỆN (HOẶC ĐOẠN TRÍCH) 
Đề b à i: Suy nghĩ về nhân vật ông Hai trong truyện ngắn L à ng của Kim Lân. 
1: Tìm hiểu đề v à tìm ý 
a. Tìm hiểu đề 
- Kiểu b à i: nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích). 
- Vấn đề nghị luận: nhân vật ông Hai 
- Phạm vi nghị luận: tác phẩm L à ng của Kim Lân 
b. Tìm ý 
- Đặt các câu hỏi đề tìm ý. 
- Đưa ra hướng trả lời các câu hỏi đó một cách ngắn gọn. 
II. Các bước làm bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) 
Câu hỏi tìm ý 
 Phương án trả lời 
1. Điểm nổi bật của ông Hai là gì ? 
Tình yêu làng hòa quyện với lòng yêu nước. 
2. Biểu hiện của điểm nổi bật đó. 
Tình yêu làng và tình yêu nước của ông Hai xuyên suốt toàn bộ truyện. 
- Tâm trạng nhớ làng và sự quan tâm tới kháng chiến trước khi nghe tin làng lập tề theo Tây. 
- Tâm trạng khi nghe tin dữ về làng. 
- Niềm vui khi tin đồn được cải chính 
3. Nghệ thuật xây dựng nhân vật có gì đặc sắc ? 
- Đặt nhân vật trong tình huống thử thách. 
- Miêu tả tâm lí nhân vật. 
- Hình thức ngôn ngữ đối thoại (độc thoại,độc thoại nội tâm, đối thoại ) 
4. Đánh giá về đặc điểm nổi bật đó. 
- Tình cảm yêu nước bao trùm lên tình cảm làng quê, tình cảm làng quê làm sâu sắc hơn tình yêu quê hương đất nước. 
- Đây là chuyển biến mới trong tình cảm của người nông dân Việt Nam thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp. 
Bước 2: Lập d à n ý 
1. Mở b à i: 
	- Giới thiệu về tác giả Kim Lân v à truyện ngắn L à ng 
	- Giới thiệu về nhân vật ông Hai v à nêu suy nghĩ chung về nhân vật. 
2. Thân b à i : Triển khai các nhận định về tình yêu l à ng, yêu nước của nhân vật ông Hai v à nghệ thật đặc sắc của nh à văn. 
LĐ1: Tình yêu l à ng, yêu nước của ông Hai l à tình cảm nổi bật, xuyên suốt to à n truyện. 
	- Tình cảm của ông Hai đối với l à ng với nước trước khi nghe l à ng theo Tây. 
	- Tâm tạng đau đớn, tủi hổ khi nghe khi nghe tin l à ng chợ Dầu theo Tây. 
	- Niềm vui khi nghe tin đồn về l à ng được cải chính. 
LĐ2: Nghệ thuật xây dựng nhân vật ông Hai 
LĐ3: Đánh giá: 
	- Lòng yêu l à ng, yêu nước của ông Hai 
	- Đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm. 
3. Kết b à i : 
	- Sức hấp dẫn của hình tượng nhân vật. 
	- Th à nh công của nh à văn khi xây dựng nhân vật ông Hai 
Bước 3: Viết b à i 
HƯỚNG DẪN VIẾT MỞ BÀI 
MỞ BÀI 1 
 Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, Kim Lân l à một gương mặt độc đáo. Do ho à n cảnh sống của mình,ông am hiểu sâu sắc sinh hoạt, tâm lý của người nông dân.Kim Lân được xem l à nh à văn của nông thôn của người dân quê Việt Nam với vẻ đẹp mộc mạc,đậm đ à . “L à ng ” l à một trong những truyện ngắn đặc sắc của Kim Lân. Tác phẩm n à y được viết trong thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, thể hiện một cách sinh động vẻ đẹp của tình yêu l à ng, lòng yêu nước của người nông dân. Ai đến với “L à ng” chắc khó quên được ông Hai - một nhân vật nông dân mang những nét đẹp đáng yêu qua ngòi bút khắc họa t à i tình của Kim Lân. 
 Đi từ khái quát đến cụ thể 
Tác giả tác phẩm nhân vật 
MỞ BÀI 2 
 Tình yêu l à ng, sự gắn bó với nơi chôn rau cắt rốn l à một tình cảm sâu nặng ở con người Việt Nam nói chung đặc biệt ở người nông dân nói riêng. Lịch sử văn học từng xây dựng th à nh công nhiều nhân vật mang tình cảm đáng quý ấy. Nhân vật ông Hai trong truyện ngắn “L à ng” của Kim Lân l à một trong những trường hợp tiêu biểu như thế. 
Nêu trực tiếp suy nghĩ của người viết 
 MỘT SỐ CÁCH MỞ BÀI KHÁC 
 Từ câu thơ, câu danh ngôn liên quan đến vấn đề nghị luận để dẫn dắt đến vấn đề nghị luận. 
 Ví dụ : Người ta có thể tách con người ra khỏi quê hương chứ không thể tách quê hương ra khỏi con người. (Gaxun Gamzatốp) 
 Từ lý luận văn học để dẫn dắt đến vấn đề nghị luận. 
 Ví dụ : Từ vai trò của nhân vật trong tác phẩm tự sự để dẫn dắt đến vấn đề nghị luận. 
HƯỚNG DẪN TRIỂN KHAI THÂN BÀI 
Thân b à i : Triển khai các nhận định về tình yêu l à ng, yêu nước của nv ông Hai v à NT đặc sắc của truyện. 
a) Tình yêu l à ng yêu nước của nhân vật ông Hai l à tình cảm nổi bật, xuyên suốt to à n bộ truyện 
	 - Tình cảm của ông Hai đối với l à ng với nước trước khi nghe tin l à ng theo Tây 
	 + Nhớ l à ng, nhớ những ng à y tham gia kháng chiến. 
	 + Theo dõi tin tức kháng chiến. 
	 - Tâm trạng đau đớn tủi hổ của ông Hai khi nghe tin l à ng mình theo giặc 
	 + Khi mới nghe tin 
	 + Khi về đến nh à 
	 + Những ng à y sau 
	 + Khi mụ chủ nh à đánh tiếng đuổi đi 
	 + Khi trò chuyện với con trai 
	 - Niềm vui khi tin đồn về l à ng được cải chính 
	 + Niềm vui sướng 
	 + Khoe nh à bị đốt 
b) Nghệ thuật xây dựng nhân vật ông Hai 
	- Đặt nhân vật trong tình huống thử thách 
	- Miêu tả tâm lí nhân vật 
	- Hình thức ngôn ngữ (đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm) 
c) Đánh giá về lòng yêu l à ng v à yêu nước của ông Hai 
	- T/c yêu nước bao trùm lên t/c l à ng quê, t/c l à ng quê l à m sâu sắc hơn tình yêu quê hương đất nước. 
	- Đây l à chuyển biến mới trong t/c của người nông dân Việt Nam thời kỳ k/c chống thực dân Pháp. 
HƯỚNG DẪN TRIỂN KHAI THÂN BÀI 
 Lần lượt trình b à y các luận điểm về nhân vật ông Hai theo d à n b à i. Trong quá trình viết phần n à y cần chú ý: 
 - Nêu rõ các ý kiến nhận xét của mình về tình yêu l à ng, yêu nước của nhân vật ông Hai, về cách thể hiện đặc sắc của Kim Lân. 
 - Ở từng luận điểm có sự phân tích, chứng minh cụ thể, chính xác bằng những dẫn chứng trong tác phẩm (về tâm trạng, suy nghĩ ; về lời nói, cử chỉ, h à nh động ; về thái độ của ông đối với các nhân vật khác ) 
 - Giữa các luận điểm, đoạn văn cần có sự liên kết, chuyển tiếp. 
Triển khai một nội dung trong thân b à i 
Xác định mục tiêu 
- Chỉ ra được diễn biến tâm trạng ông Hai 
- L à m rõ được lòng yêu l à ng, yêu nước của ông Hai 
Nhận xét chung 
- Đoạn văn kể về cuộc trò chuyện giữa ông Hai v à con trai đã thể hiện một cách chân th à nh v à cảm động nỗi lòng sâu xa bền chặt của người nông dân chất phác n à y đối với l à ng quê, với kháng chiến v à đất nước 
Dẫn chứng, phân tích, chứng minh, bình luận, đánh giá 
- Ông Hai hỏi con Nh à con ở đâu cũng l à để khắc ghi cái tên l à ng chợ Dầu trong tâm khảm, gợi nhắc con về nơi chôn rau cắt rốn, về tình cảm cội nguồn thiêng liêng. 
- Ông lại hỏi con Thế con ủng hộ ai lời đứa bé r à nh rọt : Ủng hộ cụ Hồ Chí Minh muôn năm khiến lòng lão vô cùng xúc động nước mắt chảy ròng ròng hai bên má . Ông nói với con m à như khẳng định với chính mình : Ừ đúng rồi, ủng hộ cụ Hồ con nhỉ ! 
- Những lời độc thoại nội tâm : Anh em cụ Hồ trên đầu như một lời thề thiêng liêng 
- Nghệ thuật : Sử dụng đối thoại mang tính độc thoại, kết hợp với độc thoại nội tâm 
Bước 3: Viết b à i 
 Ông Hai trong “L à ng” l à một nhân vật tạo ấn tượng sâu sắc đối với người đọc. Qua truyện ngắn n à y, bằng những tình huống, chi tiết chân thực, thú vị, bằng nghệ thuật miêu tả tâm lý sinh động Kim Lân đã đem đến cho chúng ta một hình tượng hấp dẫn về người nông dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Tình yêu thiết tha, sự gắn bó sâu nặng với l à ng quê,đất nước của nhân vật ông Hai luôn luôn có ý nghĩa giáo dục thấm thía đối với các thế hệ bạn đọc. 
 HƯỚNG DẪN VIẾT KẾT BÀI 
Khái quát sức hấp dẫn của nhân vật đến 
Khẳng định ý nghĩa, sức sống của nhân vật. 
 MỘT SỐ CÁCH KẾT BÀI KHÁC 
 Từ câu thơ, câu văn, câu châm ngôn liên quan đến vấn đề nghị luận để khẳng định vấn đề nghị luận. 
 Ví dụ: Lòng yêu nh à , yêu l à ng xóm, yêu miền quê trở nên lòng yêu Tổ quốc (I-li-a Ê-ren-bua) 
 Từ lý luận văn học để khẳng định sự độc đáo của nh à văn v à sức sống của tác phẩm. 
 Ví dụ: Mối quan hệ giữa văn học v à hiện thực, nh à văn v à quá trình sáng tạo 
 Từ việc so sánh để thấy được điểm giống nhau cũng như nét riêng biệt của nhân vật, sự việc 
 Ví dụ: So sánh nhân vật ông Hai với nhân vật lão Hạc, chị Dậu 
Bước 4: Đọc lại v à sửa chữa 
- Đọc lại b à i viết 
- Xem lại các phần mở b à i, thân b à i, kết b à i có phù hợp với vấn đề nghị luận không, giữa các phần có sự liên kết hợp lý chưa. 
- Sửa chữa b à i viết cho ho à n chỉnh 
Mở b à i 
Kết b à i 
Thân b à i 
 Giới thiệu tác phẩm (tùy theo yêu cầu cụ thể của đề b à i) v à nêu ý kiến đánh giá sơ bộ của mình 
 Nêu các luận điểm chính về nội dung v à nghệ thuật của tác phẩm; có phân tích, chứng minh bằng các luận cứ tiêu biểu, xác thực. 
 Nêu nhận định, đánh giá chung của mình về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) 
 DÀN Ý BÀI NGHỊ LUẬN VỀ TÁC PHẨM TRUYỆN (HOẶC ĐOẠN TRÍCH) 
* B à i nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) có thể b à n về chủ đề, nhân vật, cốt truyện, nghệ thuật của truyện. 
* B à i l à m cần đảm bảo đầy đủ các phần của một b à i nghị luận. 
- Mở b à i: Giới thiệu tác phẩm (tùy theo yêu cầu cụ thể của đề b à i) v à nêu ý kiến đánh giá sơ bộ của mình. 
- Thân b à i: Nêu các luận điểm chính về nội dung v à nghệ thuật của tác phẩm; có phân tích, chứng minh bằng các luận cứ tiêu biểu, xác thực. 
- Kết b à i: Nêu nhận định, đánh giá chung của mình về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) 
* Trong quá trình triển khai các luận điểm, luận cứ, cần thể hiện sự cảm thụ v à ý kiến riêng của người viết về tác phẩm. 
* Giữa các phần, các đoạn của b à i văn cần có sự liên kết hợp lí, tự nhiên. 
GHI NHỚ 
Bài tập 1: Đề bài: 
 Cảm nhận của em về đoạn trích truyện Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng. 
 Em hãy lập dàn ý chi tiết cho đề bài trên. 
1. Mở b à i: 
	- Giới thiệu tác giả Nguyễn Quang Sáng v à tác phẩm Chiếc lược ng à 
	- Nêu lên vấn đề NL: Ca ngợi tình phụ tử l à một tình cảm thiêng liêng bất diệt trong chiến tranh. 
2. Thân b à i: 
*Luận điểm 1: Giới thiệu về ho à n cảnh sáng tác v à chủ đề của tác phẩm sau đó nêu định hướng phân tích (tùy cách viết v à ý định triển khai) 
*Luận điểm 2: Đời sống gia đình bị tổn hại bởi chiến tranh. 
	- Chiến tranh l à sự chia ly trong gia đình 
	- Chiến tranh gây ra những đau thương mất mát 
* Luận điểm 3: Tình cảm gia đình vượt lên trên ho à n cảnh éo le của chiến tranh 
	- Tình cha con thiêng liêng bất diệt. 
	- Ngo à i ra còn có những tình cảm thắm thiết khác: bà - cháu, vợ - chồng, mẹ - con. 
*Luận điểm 4: Đánh giá 
	- Tình cảm gia đình trong chiến tranh (có ý nghĩa như thế n à o). 
	- Nghệ thuật đặc sắc. 
 3. Kết b à i: 
	- “Chiếc lược ng à ” - một câu chuyện về tình phụ tử thiêng liêng trong chiến tranh 
	- Câu chuyện thêm một lần nữa kh/định t/c gia đình, tình cha con luôn bất diệt trong mọi ho à n cảnh 
HƯỚNG DẪN HỌC BÀI Ở NHÀ 
Bài cũ ) - HS học bài, nắm được bài, học thuộc phần Ghi nhớ . 
 - Làm hoàn chỉnh các bài tập trong vở bài tập, SGK. 
 - Tiếp tục tìm hiểu, học tập cách viết các bài NL về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích). 
Bài mới ) Chuẩn bị tiết: Viếng lăng Bác – Viễn Phương. 
 + Đọc kĩ văn bản; tìm hiểu, nắm nghĩa các từ khó đã được chú thích. 
 + Tìm hiểu, lưu nhớ các thông tin chính về tác giả. 
 + Trả lời hệ thống câu hỏi phần Đọc- hiểu văn bản . 
 + Đọc kĩ, định hướng cách làm bài tập phần Luyện tập . 
 KK tự học: CON CÒ (Chế Lan Viên)