Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 14: Tiếng Việt Các phương châm hội thoại (Tiếp theo) - Phần 3

Câu 1: Câu 1: Em hãy nối thông tin cột A với B để có nhận định đúng về các phương châm hội thoại?AB1. Phương châm về lượng 2. Phương châm về chất3. Phương châm quan hệ 4. Phương châm cách thức5. Phương châm lịch sựa. Nói đúng đề tài giao tiếpe. Nói ngắn gọn, rành mạchb. Lịch sự, tế nhị khi giao tiếp c. Nói đủ nội dungd. Nói có bằng chứng xác thực1c-2d-3a-4e-5b Câu 2: Những câu sau liên quan đến phương châm hội thoại nào?Hoa thơm ai nỡ bỏ rơiNgười khôn ai nỡ nói nhau nặng lời.b. Nói có sách, mách có chứngc. Nói gần nói xa chẳng qua nói thậtPhương châm lịch sựPhương châm về chấtPhương châm cách thứcCâu 3: Phương châm hội thoại nào bị vi phạm trong câu chuyện sau:	Khoảng 10 giờ tối, bác sĩ nhận được điện thoại của một khách quen ở vùng quê.	Ông khách nói, giọng hốt hoảng: - Thưa bác sĩ, thằng bé nhà tôi nuốt cây bút bi của tôi rồi. Bây giờ biết làm thế nào? Xin bác sĩ đến ngay cho. - Tôi lên đường ngay. Nhưng trời đang mưa to, đường vào làng ông lại lầy lội, phải một tiếng rưỡi nữa tôi mới đến nơi được. - Thế trong khi chờ bác sĩ, tôi biết làm thế nào? - Ông chịu khó dùng tạm bút chì vậy.Câu trả lời của bác sĩ không đúng yêu cầu cần trả lời của câu hỏi, vi phạm phương châm quan hệ. CHÀO HỎI	Anh chµng nä ë nhµ vî t¹i mét vïng quª, ®ưîc ngưêi nhµ dÆn lµ ph¶i lu«n chµo hái mäi ngưêi xung quanh. 	Mét h«m, anh ta ra ®­ưêng vµ thÊy mét ngưêi ®ang ®èn cµnh trªn mét c©y cao, liÒn ra dÊu gäi. 	Ngư­êi kia dõng viÖc, lËt ®Ët trÌo xuèng, hái:	- Cã chuyÖn g× thÕ?	- Cã g× ®©u! B¸c lµm viÖc vÊt v¶ lắm ph¶i kh«ng? (Theo TruyÖn c­ưêi d©n gian ViÖt Nam)BÉ AN VÀ BÁC ĐƯA THƯ	Trời nóng oi bức, An đang ở trong nhà thì nghe tiếng chuông cửa reo lên. Chạy ngay ra cổng, An nhìn thấy bác đưa thư mồ hôi ướt đẫm đang đứng trước cổng. Mở cổng nhà ra, An mời bác đưa thư vào nhà. Vào đến nhà, vừa ngồi xuống, bác đưa thư nói: Hôm nay, nhà cháu có thư của bố gửi về này.	An đưa hai tay lễ phép nhận thư và nói với bác đưa thư: Bác chờ cháu một tí nhé!	An chạy xuống nhà dưới, rót một cốc nước thật mát lên mời bác đưa thư: Cháu mời bác uống nước cho đỡ mệt ạ!	Nhìn bác đưa thư vội vã uống nước để đi sang nhà khác trong khi trời đang nắng gắt, An cảm động hỏi tiếp: Bác làm công việc đưa thư này có vất vả lắm không?	Bác đưa thư trả lời: Vất vả và mệt lắm cháu ạ! Nhưng nhờ li nước của cháu bác không thấy mệt nữa. Cảm ơn cháu nhé! Qu¶ bÝ khæng lå Hai anh chµng ®i qua mét khu v­ưên trång bÝ. Mét anh thÊy qu¶ bÝ to, kªu lªn : - Chµ, qu¶ bÝ kia to thËt! Anh b¹n cã tÝnh hay nãi kho¸c, cư­êi mµ b¶o r»ng: - ThÕ th× ®· lÊy g× lµm to. T«i ®· tõngthÊy nh÷ng qu¶ bÝ to h¬n nhiÒu. Cã mét lÇn, t«i tËn m¾t tr«ng thÊy mét qu¶ bÝ to b»ng c¶ c¸i nhµ ®»ng kia k×a. Anh kia nãi ngay: - ThÕ th× ®· lÊy g× lµm l¹. T«i cßn nhí, mét bËn t«i tr«ng thÊy mét c¸i nåi ®ång to b»ng c¶ c¸i ®×nh lµng ta. Anh nãi kho¸c ng¹c nhiªn hái: - C¸i nåi Êy dïng ®Ó lµm g× mµ to vËy? Anh kia gi¶i thÝch: - C¸i nåi Êy dïng ®Ó luéc qu¶ bÝ anh võa nãi Êy mµ. Anh nãi kho¸c biÕt b¹n chÕ nh¹o m×nh bÌn nãi l¶ng sang chuyÖn kh¸c. NGƯỜI ĂN XIN	Một người ăn xin đã già. Đôi mắt ông đỏ hoe, nước mắt ông giàn giụa, đôi môi tái nhợt, áo quần tả tơi. Ông chìa tay xin tôi.	Tôi lục hết túi nọ đến túi kia, không có lấy một xu, không có cả khăn tay, chẳng có gì hết. Ông vẫn đợi tôi. Tôi chẳng biết làm thế nào. Bàn tay tôi run run nắm chặt lấy bàn tay run rẩy của ông:	- Xin ông đừng giận cháu! Cháu không có gì cho ông cả.	Ông nhìn tôi chăm chăm, đôi môi nở nụ cười:	- Cháu ơi, cảm ơn cháu! Như vậy là cháu đã cho lão rồi.	Khi ấy tôi chợt hiểu ra: Cả tôi nữa, tôi cũng vừa nhận được một cái gì đó của ông. (Theo Tuốc-ghê-nhép)THẢO LUẬN NHÓM BÀN: 1 PHÚTHình ảnh và các câu chuyện trên chúng ta đã được học trong các tiết trước, hãy cho biết trong các trường hợp trên, ví dụ nào tuân thủ phương châm hội thoại và ví dụ nào vi phạm?2. Đọc đoạn đối thoại sau, chú ý từ ngữ in đậm và trả lời câu hỏi.An: - CËu cã biÕt chiÕc m¸y bay ®Çu tiªn ®­ưîc chÕ t¹o vµo n¨m nµo kh«ng?Ba: - §©u kho¶ng ®Çu thÕ kØ XX.- C©u tr¶ lêi cña Ba kh«ng ®¸p øng ®ư­îc yªu cÇu cña An.- Ph­ư¬ng ch©m vÒ l­ưîng kh«ng ®­ưîc tu©n thñ. V× Ba kh«ng biÕt chiÕc m¸y bay ®Çu tiªn ®­ưîc chÕ t¹o vµo n¨m nµo. §Ó tu©n thñ phư­¬ng ch©m vÒ chÊt nªn Ba ph¶i tr¶ lêi chung chung như­ vËy. = > Ng­ưêi nãi thiÕu hiÓu biÕtc. Gi¶ sö cã 1 ng­ưêi bÖnh m¾c bÖnh ung thư­ đã ®Õn giai ®o¹n cuèi (cã thÓ s¾p chÕt) th× sau khi kh¸m bÖnh, b¸c sÜ cã nªn nãi thËt bệnh của người ấy cho ngư­êi Êy biÕt hay kh«ng? T¹i sao?- B¸c sÜ kh«ng nªn nãi thËt v× cã thÓ sÏ khiÕn cho bÖnh nh©n ho¶ng sî, tuyÖt väng.- B¸c sÜ kh«ng tu©n thñ phư­¬ng ch©m vÒ chÊt (nãi ®iÒu m×nh tin lµ kh«ng ®óng).- Cã thÓ chÊp nhËn ®­ưîc v× nã cã lîi cho bÖnh nh©n, gióp cho ngưêi bÖnh l¹c quan trong cuéc sèng.= > Ph¶i ­ưu tiªn cho mét phư­¬ng ch©m héi tho¹i hoÆc mét yªu cÇu kh¸c quan träng h¬n.d. Khi nãi TiÒn b¹c chØ lµ tiÒn b¹c th× cã ph¶i ngư­êi nãi kh«ng tu©n thñ ph­ư¬ng ch©m vÒ l­ưîng kh«ng? Theo em, nªn hiÓu ý nghÜa c©u nµy nh­ư thÕ nµo?- NÕu xÐt nghÜa tường minh th× c¸ch nãi nµy kh«ng tu©n thñ phư¬ng ch©m vÒ l­ưîng v× nã d­ưêng như­ kh«ng cho ngư­êi nghe thªm mét th«ng tin nµo.- NÕu xÐt theo nghÜa hµm ý th× c¸ch nãi nµy vÉn tu©n thñ ph­ư¬ng ch©m vÒ l­ưîng. TiÒn b¹c chØ lµ phư­¬ng tiÖn ®Ó sèng chø kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých cuèi cïng cña con ng­ưêi. C©u nµy cã ý nghÜa r¨n d¹y con ngư­êi ta kh«ng nªn ch¹y theo tiÒn b¹c mµ quªn tÊt c¶.=> Muèn g©y mét sù chó ý, ®Ó ng­ưêi nghe hiÓu c©u nãi theo mét hµm ý nµo ®ã.Ngư­êi nãi:+ V« ý, vông vÒ, thiÕu v¨n ho¸ giao tiÕp, thiÕu hiÓu biÕt.+ Ph¶i ­ưu tiªn cho mét ph­ư¬ng ch©m héi tho¹i hoÆc mét yªu cÇu kh¸c quan träng h¬n+ Muèn g©y mét sù chó ý, ®Ó người nghe hiÓu c©u nãi theo mét hµm ý nµo ®ã.- Mét cËu bÐ 5 tuæi kh«ng thÓ nhËn biÕt ®ưîc TuyÓn tËp truyÖn ng¾n Nam Cao ®Ó mµ t×m qu¶ bãng. Bài tập 1/sgk 	Một cậu bé năm tuổi chơi quả bóng nhựa trong phòng đọc sách của bố. Quả bóng văng vào ngăn dưới của một kệ sách. Cậu bé tìm mãi không ra, bèn hỏi bố. Ông bố đáp:	- Quả bóng nằm ngay cuốn “ Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao” kìa kìa.- V× vËy c©u nãi cña «ng bè kh«ng tu©n thñ phư­¬ng ch©m c¸ch thøc.- C¸ch nãi cña «ng bè ®èi víi cËu bÐ lµ kh«ng râ. Cßn ®èi víi nh÷ng ngư­êi ®· ®i häc th× ®©y cã thÓ lµ c©u tr¶ lêi ®óng, râ rµng.- Th¸i ®é cña: Ch©n, Tay, Tai, M¾t lµ bÊt hoµ víi l·o MiÖng.- Lêi nãi cña: Ch©n, Tay, Tai, M¾t kh«ng tu©n thñ ph­ư¬ng ch©m lÞch sù.- ViÖc kh«ng tu©n thñ ®ã lµ kh«ng thÝch hîp víi t×nh huèng giao tiÕpBài tập 2	Bốn người hăm hở đến nhà lão Miệng. Đến nơi họ không chào hỏi gì cả, cậu Chân, cậu Tay nói thẳng với lão Miệng:	- Chúng tôi hôm nay đến không phải để thăm hỏi, trò chuyện với ông, mà để nói cho ông biết: Từ nay chúng tôi không làm gì để nuôi ông nữa. Lâu nay chúng tôi đã cực khổ, vất vả vì ông nhiều rồi.(Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng)Bµi 1Mét cËu bÐ 5 tuæi kh«ng thÓ nhËn biÕt ®­ưîc TuyÓn tËp truyÖn ng¾n Nam Cao ®Ó mµ t×m qu¶ bãng. V× vËy c©u nãi cña «ng bè kh«ng tu©n thñ ph­ư¬ng ch©m c¸ch thøc. C¸ch nãi cña «ng bè ®èi víi cËu bÐ lµ kh«ng râ. Cßn ®èi víi nh÷ng ngư­êi đã ®i häc th× ®©y cã thÓ lµ c©u tr¶ lêi ®óng, râ rµng.Bµi 2- Th¸i ®é cña: Ch©n, Tay, Tai, M¾t lµ bÊt hoµ víi l·o MiÖng.- Lêi nãi cña: Ch©n, Tay, Tai, M¾t kh«ng tu©n thñ phư­¬ng ch©m lÞch sù.- ViÖc kh«ng tu©n thñ ®ã lµ kh«ng thÝch hîp víi t×nh huèng giao tiÕp. Vì kh¸ch ®Õn nhµ ph¶i chµo hái chñ nhµ råi míi nãi chuyÖn kh¸c, ë ®©y th¸i ®é vµ lêi nãi cña c¸c vÞ kh¸ch thËt hå ®å, kh«ng cã lÝ do chÝnh ®¸ng. HẾT BAO LÂU Mét bµ giµ tíi phßng b¸n vÐ m¸y bay hái:	- Xin lµm ¬n cho biÕt tõ Anh tíi MÜ bay hÕt bao l©u? Nh©n viªn ®ang bËn ®¸p: 	- 1 phót nhÐ.	- Xin c¶m ¬n! Bµ giµ ®¸p vµ ®i ra. (truyÖn cư­êi T©y Ban Nha) Nh©n viªn vi ph¹m phư­¬ng ch©m lÞch sù -> Ngư­êi nãi thiÕu v¨n ho¸ giao tiÕp.Đọc mẩu chuyện sau và trả lời câu hỏi: GIẤU CÀY	Lão kia cày ruộng. Đến buổi vợ gọi về ăn cơm. Lão nói lớn lên rằng: Được rồi. Để tao giấu cái cày ở dưới bụi tre đã. Vợ giận lắm trách: Từ giờ có giấu cày ở đâu thì phải làm thinh, chớ la lối lên như vậy, người ta nghe thấy ăn cắp đi, còn gì.	Lão nghe vợ nói cho là có lí. Lát sau, ăn cơm xong, lão lại chạy ra ruộng thì người ta lấy mất cái cày rồi. Hốt hoảng, lão chạy một mạch về nhà, nói thật nhỏ vào tai vợ: Cày của ta đã bị chúng lấy mất rồi. (Theo Truyện cười dân gian Việt Nam)	Cách nói của nhân vật “lão” trong truyện có phù hợp với tình huống giao tiếp không? Vì sao?	 Không hợp tình huống. Vì khi cần nói nhỏ lại nói to và khi không cần nói nhỏ lại nói nhỏ.HƯỚNG DẪN HỌC TẬP Đối với bài học ở tiết học này: - Học 2 ghi nhớ/ 36-37 - Hoàn thành vở bài tập. - Viết một mẫu hội thoại thể hiện trường hợp không tuân thủphương châm hội thoại vì người nói thiếu văn hóa giao tiếp. Đối với bài học ở tiết học tiếp theo: Xưng hô trong hội thoại - Đọc và trả lời các câu hỏi phần I. Từ ngữ xưng hô và việc sử dụng từ ngữ xưng hô. - Tìm những đại từ nhân xưng trong Tiếng Việt ? - Xác định từ ngữ xưng hô trong 2 đoạn trích/38-39 H­íng dÉn vÒ nhµ : Häc thuéc néi dung hai ghi nhí ®Ó n¾m néi dung c¬ b¶n cña tiÕt häc.- Lµm hoµn thiÖn c¸c bµi tËp trong SGK vµ bµi tËp bæ sung SBT vµo vë - Xem trư­íc néi dung tiÕt TiÕng ViÖt: " Xư­ng h« trong héi tho¹i"