Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 55+56+57: Văn bản: Bếp lửa (Bằng Việt) - Trường THCS Trần Văn Phán

Tiết 55,56,57: 
BẾP LỬA (Bằng Việt) 
TRƯỜNG THCS TRẦN VĂN PHÁN 
1. HOẠT ĐỘNG : KHỞI ĐỘNG 
Quan sát các hình sau và cho biết mỗi hình trên liên quan đến tên bài thơ và tác giả nào chúng ta đã học? Hãy đọc thuộc bài thơ em thích? 
2. HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC 
I. Tìm hiểu chung: 
1.T ác giả Bằng Việt 
 Tên thật: Nguyễn Việt Bằng 
 Sinh năm 1941 – Thạch Thất - Hà Tây 
- Thuộc thế hệ các nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ 
 Phong cách thơ : trầm lắng suy tư, mượt mà trong sáng. 
* Tác phẩm chính: 
 Hương cây - Bếp lửa . 
 Bếp lửa khoảng trời. 
. “Những năm đầu theo học Luật tại đây tôi nhớ nhà kinh khủng. Tháng 9 ở bên đó trời se se lạnh, buổi sáng sương khói thường bay mờ mờ mặt đất, ngoài cửa sổ, trên các vòm cây, gợi nhớ cảnh mùa đông ở quê nhà. Mỗi buổi dậy sớm đi học, tôi hay nhớ đến khung cảnh một bếp lửa thân quen, nhớ lại hình ảnh bà nội lụi cụi dậy sớm nấu nồi xôi, luộc củ khoai củ sắn cho cả nhà”. 
. 
“Bà nội tôi là một phụ nữ nông dân chân chất, bình dị. Với tôi, bà là hiện thân của sự cần cù, nhẫn nại và đức hy sinh.” 
2. Tác phẩm: 
- Sáng tác năm 1963, khi đó tác giả đang là sinh viên học Luật ở nước ngoài. 
- Bài thơ trích trong tập “ Hương cây – Bếp lửa” ( in năm 1968 ). 
. “Những năm đầu theo học Luật tại đây tôi nhớ nhà kinh khủng.Tháng 9 ở bên đó trời se se lạnh, buổi sáng sương khói thường bay mờ mờ mặt đất, ngoài cửa sổ, trên các vòm cây, gợi nhớ cảnh mùa đông ở quê nhà. Mỗi buổi dậy sớm đi học, tôi hay nhớ đến khung cảnh một bếp lửa thân quen, nhớ lại hình ảnh bà nội lụi cụi dậy sớm nấu nồi xôi, luộc củ khoai củ sắn cho cả nhà”. 
3. Đọc – tìm hiểu bố cục. 
BẾP LỬA 
Một bếp lửa chờn vờn sương sớm 
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm 
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa. 
Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói 
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi 
Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy 
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu 
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay! 
Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa 
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa 
Khi tu hú kêu bà còn nhớ không bà 
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế 
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế! 
Mẹ cùng cha công tác bận không về 
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe 
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học 
Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc 
Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà 
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa? 
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi 
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi 
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh 
Vẫn vững lòng bà dặn cháu đinh ninh: 
“ Bố ở chiến khu bố còn việc bố 
Mày có viết thư chớ kể này kể nọ 
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên” 
Rồi sớm rồi chiều lại bếp lửa bà nhen 
Một ngọn lửa lòng bà luôn ủ sẵn 
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng . 
Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa 
Mấy chục năm rồi đến tận bây giờ 
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm 
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm 
Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi 
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui 
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ 
Ôi kì lạ và thiêng liêng – bếp lửa! 
Giờ cháu đ ã đi xa có ngọn khói trăm tàu 
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả 
Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở 
Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa? 
	 ( Bằng Việt) 
Phần 1 : Từ đầu ...nắng mưa 
Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn cảm xúc nhớ bà. 
Phần 2 : Tiếp ...dai dẳng 
Dòng hồi tưởng kỉ niệm thời thơ ấu bên bà. 
Phần 3 : Tiếp ...bếp lửa 
Suy ngẫm về cuộc đời bà 
Phần 4 : còn lại 
Niềm thương nhớ bà. 
    II. Tìm hiểu chi tiết văn bản  1. Những kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà.  Một bếp lửa chờn vờn sương sớm  Một bếp lửa ấp iu nồng đượmCháu thương bà biết mấy nắng mưa .  
* SUY NGHĨ TRẢ LỜI . 
- Xác định các hình ảnh được nhắc đến trong ba câu thơ đầu. 
- Chỉ ra các yếu tố nghệ thuật được sử dụng để diễn tả các hình ảnh ấy , ba câu thơ thể nội dung gì? 
- Hình ảnh: bếp lửa 
 bà 
-NT: + Điệp ngữ “một bếp lửa” 
 +Từ láy “chờn vờn”, “ấp iu” 
 + Phương thức biểu cảm trực tiếp với phép tu từ ẩn dụ “biết mấy nắng mưa” 
=> H ình ảnh bếp bình dị, thân thuộc; người bà vất vả, lo toan và đầy tình yêu thương , gợi nỗi nhớ về bà và tình bà cháu 
Một bếp lửa chờn vờn sương sớmMột bếp lửa ấp iu nồng đượmCháu thương bà biết mấy nắng mưa. 
- Điệp ngữ: Một bếp lửa -> gần gũi,bình dị. 
- Từ láy: 
+ “chờn vờn” miêu tả hình ảnh ngọn lửa mới nhóm như mờ ảo trong màn sương sớm . Đồng thời còn gợi cái mờ mờ của ký ức tuổi thơ theo thời gian. 
+ “ấp iu” gợi nhớ đến bàn tay kiên nhẫn,nâng niu, khéo léo và tấm lòng chi chút của bà. 
- Thành ngữ, cách nói ẩn dụ : biết mấy nắng mưa -> sự vất vả của cuộc đời bà. 
=> Bếp lửa khơi nguồn cho dòng hồi tưởng cảm xúc về bà. Bếp lửa bình dị, thân thuộc; người bà vất vả, lo toan và đầy tình yêu thương. 
“ Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu 
 Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay”! 
“Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói 
 Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi 
 Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy” 
Hãy tìm những câu thơ có liên quan đến hình ảnh này? 
ĐOẠN PHIM NẠN ĐÓI NĂM ẤT DẬU 
“ Năm Ất Dậu tháng ba còn nhớ mãi  Giống Lạc Hồng cực trải lắm đau thương!  Những thây ma thất thểu đầy đường, Rồi gục ngã không đứng lên vì đói” 
2. Những hồi tưởng về bà và tình bàcháu. 
* Kỉ niệm năm 4 tuổi 
Đói mòn, đói mỏi: hình ảnh tả thực, miêu tả rõ nét nhất về nạn đói. 
Mùi khói: khói hun nhèm mắt, sống mũi còn cay. 
->Tuổi thơ có nhiều nhọc nhằn thiếu thốn, vất vả, gian nan, đói khổ nhưng hạnh phúc vì có bà và có bàn tay bà chăm sóc. 
Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói,Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi 
Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy.Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu 
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay ! 
Em hãy cho biết trong hồi tưởng của người cháu những kỷ niệm nào về tình bà cháu đã được gợi lại? 
Kỉ niệm khi cháu lên 4 tuổi có gì đáng chú ý? 
Những hình ảnh đó gợi lại tuổi thơ như thế nào của tác giả? 
 - Tám năm ròng 
- Tu hú kêu 
- Bà kể chuyện 
 - Bà dạy cháu và chăm cháu 
Cuộc sống vắng vẻ 
 Bà tảo tần, giàu tình thương và đức hy sinh . 
Thời niên thiếu 
(8 tuổi) 
 Dòng hồi tưởng của cháu 
Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa 
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa 
Khi tu hú kêu, bà còn nhớ không bà 
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế 
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế! 
Mẹ cùng cha công tác bận chưa về 
Cháu ở cúng bà, bà bảo cháu nghe 
Bà dạy chàu làm, bà chăm cháu học. 
Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc, 
Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà 
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa . 
Tám năm ròng 
Tu hú kêu 
Khi tu hú kêu , 
Tiếng tu hú 
Tu hú ơi ! 
Kêu chi hoài 
bà bảo cháu nghe 
Bà dạy cháu làm , 
bà chăm cháu học 
Bà hay kể chuyện 
 - Tám năm ròng 
- Tu hú kêu 
- Bà kể chuyện 
 - Bà dạy cháu và chăm cháu 
 Cuộc sống vắng vẻ 
Bà tảo tần giàu tình thương và đức hy sinh 
Tuổi ấu thơ 
(4 tuổi ) 
Thời niên thiếu 
(8 tuổi ) 
 - Quen mùi khói 
- Đói mòn, đói mỏi 
- Khói hun nhèm 
- Sống mũi còn cay 
 Dòng hồi tưởng của cháu 
 Có bà và bếp lửa 
 Tuổi thơ gian nan,vất vả 
 Tình yêu bà, yêu bếp lửa, yêu quê hương đất nước 
Dòng hồi tưởng của cháu 
Khi bốn tuổi 
Khi tám tuổi 
Tuổi thơ gian nan, vất vả 
Cuộc sống vắng vẻ 
Có bà và bếp lửa 
Bà giàu đức hy sinh 
- Điệp ngữ 
- Tiếng chim tu hú: → Tiếng kêu giục giã khắc khoải, da diết, gợi hoài niệm nhớ mong : 
+ Những câu chuyện bà kể cháu nghe. 
+ Bà bảo cháu nghe 
+ Dạy cháu làm, chăm cháu học. 
 Liệt kê 
 Bà đã làm thay công việc của người bố, người mẹ và người thầy. 
Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa 
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa.Khi tu hú kêu, bà còn nhớ không bà 
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế,Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế ! 
Mẹ cùng cha công tác bận không về 
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe,Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học,Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc, 
Tu hú ơi !chẳng đến ở cùng bà,Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa? 
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi 
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi 
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh 
Vẫn vững lòng, bà dặn cháu đinh ninh: 
“ Bố ở chiến khu, bố còn việc bố, 
Mày có viết thư chớ kể này, kể nọ 
Cứ bảo ở nhà vẫn được bình yên !” 
 Giọng thơ tâm tình, ngôn ngữ thơ mộc mạc giản dị . 
 Tần tảo, giàu đức hi sinh, chịu thương chịu khó của người bà. 
Rồi sớm rồi chiều lại bếp lửa bà nhenMột ngọn lửa lòng bà luôn ủ sẵnMột ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng...  
- Điệp ngữ: “ Một ngọn lửa” – chuyển đổi hình tượng 
Từ hình ảnh bếp lửa thực Ngọn lửa trừu tượng 
 ngọn lửa của niềm tin dai dẳng, bề chặt, của lòng yêu thương, sức sống bất diệt 
3. Suy ngẫm về bà và bếp lửa 
 Nhen lửa 
Bà lận đận 
Qua nắng mưa 
Thói quen dậy sớm 
Nh óm bếp lửa ấp iu nồng đượm 
Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi 
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui 
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ 
Ôi kì lạ và thiêng liêng - bếp lửa! 
S ử dụng điệp từ: nhóm 
Nhóm lửa 
Giữ lửa 
Truyền lửa 
Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm, Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi, Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui, Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ... Ôi kỳ lạ và thiêng liêng – bếp lửa! 
Điệp từ: “nhóm” 
 Khơi dậy trong cháu những tâm tình, những điều thiêng liêng, kì diệu, nâng bước cháu trên suốt chặng đường dài 
Nhóm bếp lửa : Nhóm ngọn lửa, ánh sáng và hơi ấm có thật 
Nhóm niềm yêu thương...: Truyền cho cháu niềm yêu thương ruột thịt 
Nhóm ...chung vui : Bà mở rộng tấm lòng gắn bó với làng xóm quê hương . 
Nhóm tâm tình ...: Nhóm lên lòng tin, ước mơ, hoài bão của cháu về tương lai 
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi 
Hãy tìm những câu thơ có liên quan đến hình ảnh này? 
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi 
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh 
Hãy tìm những câu thơ có liên quan đến hình ảnh này? 
4. Nỗi niềm thương nhớ bà của người cháu. 
 - Giờ cháu đã đi xa: 
 + Không gian, thời gian xa cách 
 + Cuộc sống đổi thay: lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả 
 + Vẫn luôn nhắc nhở 
 Tình thương nhớ về bà luôn mãnh liệt trong lòng cháu. 
 => Ngọn lửa trở thành kỷ niệm ấm lòng, niềm tin kỳ diệu nâng bước cháu. 
Theo em ở khổ thơ cuối tác giả đã sử dụng thủ pháp nghệ thuật gì? 
- Điệp từ: “Trăm” 
- Câu hỏi tu từ: “Sáng mai này bà nhóm bếp lên chưa?” 
Hãy cho biết ý nghĩa của các thủ pháp nghệ thuật đó? 
→ Khẳng định thế giới rộng lớn, với những điều mới mẻ. 
→ Không thể nào quên được bếp lửa, tình cảm của bà. 
Khổ thơ cuối mang ý nghĩa triết lý thầm kín gì? 
 Những gì là thân thiết nhất của tuổi thơ mỗi người đều có sức tỏa sáng, nâng đỡ con người suốt hành trình trình dài rộng của cuộc đời. Tình yêu thương và lòng biết ơn chính là một biểu hiện cụ thể của tình yêu thương, sự gắn bó với gia đình, quê hương và đó cũng là sự khởi đầu của tình yêu con người, tình yêu đất nước. 
III. Tổng kết. 
1. Nghệ thuật 
- Sáng tạo hình ảnh bếp lửa gắn với hình ảnh người bà. 
- Kết hợp các yếu tố biểu cảm, miêu tả, tự sự, bình luận. 
2. Nội dung – Ý nghĩa: Bài thơ gợi lại những kỷ niệm về bà và tình bà cháu. Thể hiện lòng kính yêu trân trọng và biết ơn của cháu đối với bà cũng là đối với gia đình, quê hương, đất nước. 
1945 –Nhật Bản 
A 
1950 – Trung Quốc 
B 
1954 – Đức 
c 
19 63 – Nga ( Liên Xô cũ) 
D 
Câu 1 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
Hết giờ 
 Bài thơ ‘ Bếp Lửa ’ được tác giả sáng tác vào năm nào , ở đâu? 
3: HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP 
Chính Hữu 
A 
Phạm Tiến Duật 
B 
Huy Cận 
c 
Bằng Việt 
D 
Câu 2 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
Hết giờ 
 Tên tác giả viết bài thơ ‘ Bếp Lửa ’ ? 
3: HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP 
Bài thơ ‘ Bếp lửa ’ thuộc thể thơ nào? 
Thất ngôn tứ tuyệt 
A 
 Thơ lục bát 
B 
 Thơ tự do 
c 
 Thơ ngũ ngôn 
D 
Hết giờ 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
Câu 3 
Bếp lửa thân thuộc, gần gũi 
A 
Bà vất vả, chăm lo, đầy yêu thương 
B 
Nỗi nhớ bà, tình bà cháu 
c 
Cả A, B và C 
D 
Câu 4 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
Hết giờ 
Nội dung thể hiện ở ba câu thơ đầu bài “Bếp lửa” 
Nghệ thuật sử dụng ở ba câu thơ 
 đầu bài thơ “ Bếp lửa” ? 
Ẩn dụ, so sánh, nhân hoá. 
A 
Điệp ngữ, từ láy, ẩn dụ. 
B 
 So sánh, từ láy, hoán dụ . 
c 
 Từ láy, so sánh, nhân hoá. 
D 
Câu 5 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
Hết giờ 
“Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi 
Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy” 
 Miêu tả nạn đói năm nào? 
1930 
A 
 1935 
B 
 1945 
c 
 1954 
D 
Hết giờ 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
Câu 6 
 Bếp lửa được gợi nhớ bằng những giác quan nào? 
Điều đó có ý nghĩa gì? 
Nhóm 3+4 
Tiếng tu hú được gợi nhớ bằng những âm thanh và 
cảm xúc nào? 
Điều đó thể hiện tâm trạng gì của người cháu? 
Suy ngh 
Bếp lửa 
Thị giác 
Cảm giác 
Xúc giác 
Khứu giác 
 Văng vẳng 
Khắc khoải 
Gần gũi 
Dồn dập 
Tiếng chim tu hú 
Hình ảnh bếp 
lửa và người bà đã hằn sâu vào tiềm thức người cháu . 
Âm thanh tiếng chim tu hú: giục giã khắc khoải, da diết, gợi hoài niệm nhớ mong khao khát. 
Bếp lửa 
Tiết 56 
Suy nghĩ về bà và cuộc đời bà 
Bà không chỉ là người nhóm lửa, giữ lửa mà còn là người truyền lửa. 
Hình ảnh bếp lửa 
Hình ảnh quen thuộc 
Khơi nguồn cảm hứng 
Nhớ về bà và tình cảm của 2 bà cháu 
Hồi tưởng kỷ niệm bên bà 
KN năm 4 tuổi,những năm đói khổ rồi những năm k/c của đất nước. 
Cháu ở xa không nguôi nhớ bà 
Hình ảnh 
Bà gắn 
liền với 
bếp lửa 
Mạch cảm xúc của bài thơ: 
Suy nghĩ về bà và cuộc đời bà 
Bà không chỉ là người nhóm lửa, giữ lửa mà còn là người truyền lửa. 
Hình ảnh bếp lửa 
Hình ảnh quen thuộc 
Khơi nguồn cảm hứng 
Nhớ về bà và tình cảm của 2 bà cháu 
Hồi tưởng kỷ niệm bên bà 
KN năm 4 tuổi, những năm đói khổ rồi những năm k/c của đất nước. 
Cháu ở xa không nguôi nhớ bà 
Hình ảnh 
Bà gắn 
liền với 
bếp lửa 
Hình ảnh bếp lửa 
Hoạt động vận dụng . Tìm tòi và mở rộng 
- Học thuộc lòng và đọc diễn cảm bài thơ. 
- Vẽ tranh theo đề tài : Bà, bà cháu. 
- Viết đoạn văn trình bày cảm nhận của em về đoạn thơ đầu . 
18 
- Bà là hiện thân của sự tần tảo, giàu đức hi sinh, giàu lòng nhân hậu. 
- Hình ảnh bà là hình ảnh của quê hương. 
- Kỉ niệm tuổi thơ bên bà luôn là sức mạnh nâng đỡ cháu trên muôn nẻo đường đời. 
“ Tôi viết bài thơ Bếp lửa năm 1963, lúc đang học năm thứ 2 Đại học tổng hợp Quốc gia Kiev( Ukrai na). 
Mùa đông nước Nga rất lạnh, phải đốt lò để sưởi. Ngồi sưởi lửa, tôi bỗng nhớ đến 
“ Bếp lửa” quê nhà, nhớ bà tôi, nhớ người nhóm bếp. Xa bà, xa gia đình khi đã trưởng thành tức là có độ lùi xa để nhớ và suy ngẫm những giá trị tinh thần nên bài thơ viết rất nhanh. Viết “Bếp lửa, tôi chỉ muốn giãi bày tâm trạng thật của lòng mình” 
 Trong bài có hai hình ảnh đối lập nhau: Một là ngọn lửa của thực dân Pháp trong câu thơ:  “Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi” và hình ảnh ngọn lửa cháy lên từ bếp lửa của bà.  Em cho biết ý nghĩa khác nhau của hai ngọn lửa ấy?  
+ Ngọn lửa của kẻ thù là ngọn lửa hủy diệt 
+ Ngọn lửa cháy lên từ bếp lửa của bà là ngọn lửa nhóm lên sự sống, niềm yêu thương 
CỦNG CỐ - DẶN DÒ