Bài giảng môn Ngữ văn Lớp 9 - Văn bản: Bếp lửa (Bằng Việt)

CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI TIẾT HỌC NGÀY HÔM NAY! 
GÓC CHIA SẺ 
Những hình ảnh sau gợi cho em suy nghĩ đến ai? Hãy chia sẻ một kỉ niệm hoặc ấn tượng của em về người đó. 
Tiết : 
BẾP LỬA 
 __Bằng Việt__ 
NỘI DUNG BÀI HỌC 
I. Tìm hiểu chung 
II. Đọc hiểu chi tiết 
III. Tổng kết 
Dựa vào phần chuẩn bị ở nhà, hãy giới thiệu về tác giả Bằng Việt và bài thơ Bếp lửa ? 
Tên thật: Nguyễn Việt Bằng, bút danh: Bằng Việt 
Năm sinh: 1941 tại Huế 
Quê quán: Thạch Thất, Hà Nội 
Là nhà th ơ tr ư ởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mĩ 
Đề tài sáng tác: khai thác những kỉ niệm, những kí ức và ư ớc mơ tuổi trẻ. Giọng điệu th ơ tâm tình, m ư ợt mà, trong trẻo, tràn đầy cảm xúc 
Tác phẩm chính: H ư ơng cây – Bếp lửa (1968), Những g ư ơng mặt, những khoảng trời (1973), Bếp lửa – Khoảng trời (1988)... 
1. Tác giả 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
2. Tác phẩm 
a. Hoàn cảnh sáng tác 
Năm 1963, khi nhà th ơ đang là sinh viên theo học ngành luật ở Liên Xô 
Bài th ơ đ ư ợc in trong tập “H ư ơng cây – Bếp lửa”, tập th ơ đầu tay của Bằng Việt và L ư u Quang Vũ. 
b. Thể th ơ và ph ư ơng thức biểu đạt 
Thể th ơ : kết hợp thơ tám chữ với bảy chữ, chin chữ một cách linh hoạt 
Ph ư ơng thức biểu đạt: kết hợp giữa biểu cảm với miêu tả, tự sự và bình luận 
“ Những năm đầu theo học Luật tại đây tôi nhớ nhà kinh khủng.Tháng 9 ở bên đó trời se se lạnh, buổi sáng sương khói bay mờ mờ mặt đất, ngoài cửa sổ, trên các vòm cây gợi cảnh mùa đông ở quê nhà. Mỗi buổi dậy sớm đi học, tôi hay nghĩ đến hình ảnh một bếp lửa than quen, nhớ tới hình ảnh bà nội lụi cụi dậy sớm nấu nồi xôi, luộc củ khoai, củ sắn cho cả nhà ” Đây cũng chính là nguồn khơi mạch cảm xúc cho Bằng Việt viết bài thơ “Bếp lửa”. 
TÂM SỰ TÁC GIẢ 
BẾP LỬA 
Một bếp lửa chờn vờn sương sớm 
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm 
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa. 
Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói 
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi 
Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy 
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu 
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay! 
Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa 
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa 
Khi tu hú kêu bà còn nhớ không bà 
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế 
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế! 
Mẹ cùng cha công tác bận không về 
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe 
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học 
Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc 
Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà 
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa? 
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi 
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi 
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh 
Vẫn vững lòng bà dặn cháu đinh ninh: 
“ Bố ở chiến khu bố còn việc bố 
Mày có viết thư chớ kể này kể nọ 
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên” 
Rồi sớm rồi chiều lại bếp lửa bà nhen 
Một ngọn lửa lòng bà luôn ủ sẵn 
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng . 
Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa 
Mấy chục năm rồi đến tận bây giờ 
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm 
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm 
Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi 
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui 
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ 
Ôi kì lạ và thiêng liêng – bếp lửa! 
Giờ cháu đ ã đi xa có ngọn khói trăm tàu 
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả 
Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở 
Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa? 
	 ( Bằng Việt) 
Bài th ơ gợi lại những kỉ niệm đầy xúc động về ng ư ời bà và tình bà cháu, đồng thời thể hiện lòng kính yêu, trân trọng và biết ơ n của ng ư ời cháu đối với bà, cũng là đối với gia đình, quê h ư ơng, đất n ư ớc. 
Chủ đề bài thơ 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
2. Tác phẩm 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
2. Tác phẩm 
Khổ 1: Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn cảm xúc nhớ bà. 
Khổ 2-4: Dòng hồi tưởng kỉ niệm thời thơ ấu bên bà. 
Khổ 5,6: Suy ngẫm về cuộc đời bà 
Khổ cuối: Niềm thương nhớ bà. 
BỐ CỤC 
Mạch cảm xúc bài thơ 
Suy nghĩ về bà và cuộc đời bà 
Bà không chỉ là người nhóm lửa, giữ lửa mà còn là người truyền lửa. 
Hình ảnh bếp lửa 
Hình ảnh quen thuộc 
Khơi nguồn cảm hứng 
Nhớ về bà và tình cảm của 2 bà cháu 
Hồi tưởng kỷ niệm bên bà 
KN năm 4 tuổi,những năm đói khổ rồi những năm k/c của đất nước. 
Cháu ở xa không nguôi nhớ bà 
Hình ảnh 
Bà gắn 
liền với 
bếp lửa 
 Mạch cảm xúc đi từ hồi tưởng đến kỉ niệm, từ kỉ niệm đến suy ngẫm. 
 Cảm xúc chủ đạo: Tình bà cháu, lòng kính yêu vô hạn của người cháu với bà, gắn với tình yêu quê hương đất nước. 
II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN 
1, Hình tượng bếp lửa khơi nguồn cho dòng hồi tưởng, cảm xúc về bà 
Một bếp lửa chờn vờn sương sớm 
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm 
Cháu thương bà biết mấy năng mưa. 
HÌnh ảnh nào được nhắc đến trong khổ thơ đầu? Nó gợi cho tác giả những kỉ niệm gì 
- Bếp lửa: Hình ảnh quen ở làng quê Việt Nam --> Bếp lửa được nhóm lên trong sương sớm, ngọn lửa rung rinh hắt ánh sáng khi mờ, khi toả trên vách, trên liếp. 
Từ láy “chờn vờn”: gợi ra Ngọn lửa bập bùng, lay động 
Gợi cái mờ nhoà của kí ức rất xa. 
Ấp iu: Gợi bàn tay kiên nhẫn, khéo léo và tấm lòng chi chút của bà, Gợi đến công việc nhóm lửa cụ thể. 
Biết nấy nắng mưa: Cuộc đời vất vả lo toan, âm thầm, lặng lẽ của bà. 
 Bếp lửa gợi nỗi nhớ, tình thương với bà của người cháu và sự lo toan, vất vả của bà. 
II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN 
2. Hồi tưởng kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà 
THẢO LUẬN CẶP ĐÔI: 
? Nhớ về bà, người cháu đã hồi tưởng lại những kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà. Vậy, đó là những kỉ niệm gì và những kỉ niệm đó được thể hiện ở những khổ thơ nào? 
Kỉ niệm bên bà 
Những kỉ niệm tuổi ấu thơ sống bên bà khi lên bốn tuổi (khổ 2). 
Kỉ niệm về bà và những năm tháng tuổi thơ “tám năm ròng” (khổ 3) 
Hình ảnh bà trong những năm gian khổ chiến tranh (khổ 4) 
Hình ảnh bà gắn với hình ảnh ngọn lửa 
(khổ 5) 
2. Hồi tưởng kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà 
“Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói 
 Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi 
 Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy 
 Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu 
 Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay! 
Kỉ niệm thời thơ ấu, năm bốn tuổi: 
 + Quen mùi khói. 
+ Năm đói mòn đói mỏi. 
 + Bố đánh xe khô rạc ngựa gầy. 
 + Khói hun nhoèn mắt. 
 + Sống mũi còn cay. 
Hình ảnh chọn lọc, chân thực, giàu sức gợi hình. 
 Kỉ niệm tuổi ấu thơ gian khổ, thiếu thốn, nhọc nhằn. 
a Kỉ niệm thời thơ ấu, năm bốn tuổi (Khổ 2). 
- Ấn tượng không thể nào quên là ấn tượng về cái đói. 
- Ấn tượng sâu đậm nhất là ấn tượng về mùi khói: Khói hun nhoèn mắt, mũi còn cay. 
+ Mùi khói, khói hun: 
Miêu tả chân thực cuộc sống tuổi thơ. 
Tình cảm tha thiết, bâng khuâng, nhớ thương ngậm ngùi 
+ Sống mũi c òn cay : là còn nguyên xúc động 
---> Kỉ niệm trở thành ấn tượng ám ảnh suốt cuộc đời 
2. Hồi tưởng kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà 
a Kỉ niệm thời thơ ấu, năm bốn tuổi (Khổ 2) 
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi 
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi 
2. Hồi tưởng kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà 
b. Kỉ niệm thời niên thiếu, tám năm cháu ở cùng bà 
Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa 
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa 
Khi tu hú kêu, bà còn nhớ không bà? 
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế 
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế 
Mẹ cùng cha công tác bận không về 
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe 
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học 
Nhóm bếp lửa, nghĩ thương bà khó nhọc 
Tu hú ơi chẳng đến ở cùng bà 
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa! 
Những kỉ niệm nào được người cháu nhắc đến trong đoạn thơ? Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì? 
Những kỉ niệm: 
Cháu cùng bà nhóm lửa 
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe 
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học 
Nghệ thuật: 
Liệt kê các cụm từ 
 Bà với tầm lòng đôn hậu, giàu tình yêu thương, tần tảo, bao bọc, cưu mang, dạy dỗ cháu. 
Tiếng tu hú kêu: 
+ Lúc mơ hồ, văng vẳng “trên cánh đồng xa” 
+ Lúc gần gũi, dục dã nghe sao mà tha thiết. 
+ Lúc gióng giả, dồn dập như gọi mời. 
+ Lúc rời rạc, khắc khoả, kêu hoà kêu mãi. 
 Tiếng tu hú kêu là âm thanh tha thiết gợi nỗi nhớ quê hương, nhớ thương bà tha thiết. 
c. Hình ảnh bà trong những năm kháng chiến khó khăn (Khổ 4) 
2. Hồi tưởng kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà 
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi 
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi 
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh 
Vẫn vững lòng, bà dặn cháu đinh ninh: 
“ Bố ở chiến khu, bố còn việc bố 
Mày có viết thư chớ kể này, kể nọ, 
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!” 
“ Bố ở chiến khu, bố còn việc bố 
Mày có viết thư chớ kể này, kể nọ, 
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!” 
Lời dẫn trực tiếp: 
Hình dung cụ thể giọng nói, tiếng cười, tình cảm, suy nghĩ 
Phẩm chất của người phụ nữ việt Nam: Giầu lòng yêu nước, đức hy sinh, kiên trì nhóm lửa và giữ lửa. 
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi 
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi 
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh 
Vẫn vững lòng, bà dặn cháu đinh ninh: 
“ Bố ở chiến khu, bố còn việc bố 
Mày có viết thư chớ kể này, kể nọ, 
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!” 
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi 
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi 
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh 
? Từ khổ thơ này, giúp em hiểu gì về tội ác của kẻ thù và vẻ đẹp tinh thần của con người Việt Nam trong chiến tranh? 
c. Hình ảnh bà trong những năm kháng chiến khó khăn (Khổ 4) 
2. Hồi tưởng kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà 
 Tội ác tày trời cuả thực dân Pháp xâm lược: 
+ Không chỉ cướp của, giết người. + Đốt phá làng mạc đến “cháy tàn cháy rụi”. --> Tội ác huỷ diệt sự sống. 
 Hoàn cảnh khốc liệt của chiến tranh càng tôn vinh vẻ đẹp tinh thần sáng ngời của con người Việt Nam: 
+ Tinh thần đoàn kết xóm làng. 
+ Là ý chí nghị lực và niềm tin bền vững của những người bà, người mẹ ở hậu phương hướng ra tiền tuyến. 
+ Là tình bà cháu gắn bó hoà quyệt trong tình yêu quê hương, đất nước. 
c. Hình ảnh bà gắn liền với ngọn lửa (Khổ 5) 
2. Hồi tưởng kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà 
HOẠT ĐỘNG CÁ NHÂN 
Đọc khổ 5 và cho biết: Từ hình ảnh Bếp lửa ở khổ đầu, đoạn cuối của dòng hồi tưởng về kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà với hình ảnh ngọn lửa 
“Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn 
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng”. 
Vậy, hình ảnh “ ngọn lửa ” có ý nghĩa gì? 
Từ hình ảnh bếp lửa cụ thể, tĩnh tại, khách quan 
Ngọn lửa trừu tượng chủ quan, ý tứ sâu xa: 
Ngọn lửa trường tồn bất diệt của tình bà cháu gắn với tinh yêu nước, tin tưởng vào kháng chiến. 
 Bà không chỉ là người nhóm lửa mà còn là người giữ lửa - ngọn lửa của niềm tin ấm nóng, toả sáng. 
3. Những suy ngẫm và cảm nhận của người cháu về bà 
Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa 
Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ 
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm 
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm 
Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi 
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui 
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ 
Ôi kì lạ và thiêng liêng bếp lửa! 
Lận đận 
Nắng mưa 
Từ láy 
Ẩn dụ 
Cuộc đời gian lao, vất vả 
3. Những suy ngẫm và cảm nhận của người cháu về bà 
Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa 
Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ 
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm 
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm 
Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi 
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui 
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ 
Ôi kì lạ và thiêng liêng bếp lửa! 
Điệp từ “Nhóm” được lặp lại trong các câu thơ này có ý nghĩa giống và khác nhau như thế nào. 
Điệp từ nhóm được lặp lại 4 lần: 
- Giống nhau: Nhóm có đặc điểm chung là gắn với hành động nhóm bếp, nhóm lửa. 
- Khác nhau: 
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm Nhóm bếp để sưởi ấm cho cháu khỏi cái giá lạnh... 
Nhóm - Yêu thương khoai sắn : Luộc khoai sắn cho cháu ăn đỡ đói. Sự ngọbùi của khoai sắn, của tình yêu thương 
Nhóm : Xôi gạo mới --> Khơi dậy tình đoàn kết xóm làng, chia ngọt, sẻ bùi 
Nhóm : - Tâm tình tuổi nhỏ --> Thắp sánh những hoài bão, ước mơ, khát vọng của tuổi trẻ 
Bà là người nhóm lửa, giữ lửa và truyền lửa (ngọn lửa của sự sống, niềm tin và tình tình yêu thương). 
Bếp lửa trở thành một mảng tâm hồn, một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của cháu. 
THẢO LUẬN CẶP ĐÔI 
? Trở về hiện tại, nhà thơ muốn nói gì với bà? 
? Mở đầu bài thơ là hình ảnh bếp lửa, kết thúc bài thơ vẫn là hình ảnh bếp lửa. 
Vậy câu kết bài thơ có ý nghĩa gì? 
- Trở về hiện tại, nhà thơ lại muốn hỏi bà, nhắc bà việc nhóm bếp để nói lên: mặc dù có nhiều thay đổi nhưng cháu không bao giờ quên quá khứ, không bao giờ quên được hình ảnh bà với bếp lửa của một thời thơ ấy gian nan nghèo khổ mà ấm áp nghĩa tình. 
- Mở đầu bài thơ là hình ảnh bếp lửa, kết thúc bài thơ vẫn là hình ảnh bếp lửa. Như vậy hình ảnh trung tâm mở đầu, khơi nguồn mạch cảm xúc của bài thơ, của dòng hồi tưởng đã được khép lại bằng chính hình ảnh ấy. 
- Mặc dù có nhiều thay đổi nhưng cháu không bao giờ quên quá khứ, không bao giờ quên được hình ảnh bà với bếp lửa của một thời thơ ấy gian nan nghèo khổ mà ấm áp nghĩa tình. 
LUYỆN TẬP 
Bài thơ Bếp lửa, sâu hơn ý nghĩa nói về bà, về tình bà cháu, còn có ý nghĩa gì? 
Bài thơ còn có ý nghĩa triết lí thầm kín: Những gì là thân thiết nhất của tuổi thơ mỗi người đều có sức toả sáng, nâng đỡ con người suốt cả cuộc đời. Tình yêu thương và lòng biết ơn bà chính là một biểu hiện của tình yêu thương gắn bó với gia đình, quê hương, và đó cũng là khởi đầu của tình người, tình yêu đất nước. 
Bài thơ còn có ý nghĩa triết lí thầm kín: Những gì là thân thiết nhất của tuổi thơ mỗi người đều có sức toả sáng, nâng đỡ con người suốt cả cuộc đời. Tình yêu thương và lòng biết ơn bà chính là một biểu hiện của tình yêu thương gắn bó với gia đình, quê hương, và đó cũng là khởi đầu của tình người, tình yêu đất nước. 
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ 
- Học thuộc bài thơ. 
- Phân tích ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh bếp lửa trong bài thơ. 
- Soạn bài: Làng – Kim Lân 
CẢM ƠN CÁC EM ĐÃ LẮNG NGHE BÀI GIẢNG!