Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 106: Tập làm văn: Phép phân tích và tổng hợp

 §oµn kÕt - Ch¨m ngoan - Häc giái 
Môn: Ngữ Văn Lớp 9A1, 9A2 & 9A3 
NHIỆT 
THÂN 
LIỆT 
TẤT 
CHÀO 
CẢ 
MỪNG 
CÁC 
EM 
HỌC 
SINH 
YÊU 
CỦA 
LỚP ! 
TRƯỜNG TH-THCS 
TRẦN THỚI 
 Tiết 106 - Tập làm văn 
PHÉP PHÂN TÍCH VÀ TỔNG HỢP 
Tiết 10 6: PHÉP PHÂN TÍCH VÀ TỔNG HỢP 
Nghị luận. 
+ Vấn đề nghị luận: 
Trang phục có văn hóa. 
+ Bố cục: 
a. Đoạn văn 1: Mở bài ( nêu vấn đề ). 
b. Đoạn văn 2 và 3: Thân bài ( lập luận bằng hệ thống luận điểm để làm sáng tỏ vấn đề ). 
c. Đoạn văn 4: Kết bài ( chốt lại vấn đề ). 
+ Kiểu văn bản: 
I. Tìm hiểu phép lập luận phân tích và tổng hợp 
1. Đọc văn bản: Trang phục/9 
 Không kể trên đường tuần tra, nơi rừng rậm hay suối 
sâu, ... phải cởi giày ra đi chân đất, thông thường trong 
doanh trại hay nơi công cộng, có lẽ không ai mặc áo quần 
chỉnh tề mà lại đi chân đất, hoặc đi giày có bít tất đầy đủ 
nhưng phanh hết cúc áo, lộ cả da thịt trước mặt mọi người. 
Ở đoạn mở đầu, bài văn đã nêu những dẫn chứng gì về trang phục ? 
 Không kể trên đường tuần tra, nơi rừng rậm hay suối sâu, ... phải cởi giày ra đi chân đất, thông thường trong doanh trại hay nơi công cộng, có lẽ không ai mặc áo quần chỉnh tề mà lại đi chân đất, hoặc đi giày có bít tất đầy đủ nhưng phanh hết cúc áo, lộ cả da thịt trước mặt mọi người. 
Vì sao “không ai” làm cái điều phi lí như tác giả nêu ra? 
 Không kể trên đường tuần tra, nơi rừng rậm hay suối sâu, ... phải cởi giày ra đi chân đất, thông thường trong doanh trại hay nơi công cộng, có lẽ không ai mặc áo quần chỉnh tề mà lại đi chân đất, hoặc đi giày có bít tất đầy đủ nhưng phanh hết cúc áo, lộ cả da thịt trước mặt mọi người. 
Việc không làm đó cho thấy những quy tắc nào trong 
ăn mặc của con người ? 
Vậy, ở đoạn mở đầu, bài viết đã nêu ra một loạt dẫn 
chứng về cách ăn mặc để rút ra nhận xét về vấn đề gì ? 
Ăn mặc phải chỉnh tề. 
Đoạn văn 1: Mở bài (N êu vấn đề ăn mặc phải 
chỉnh tề) Sự thiếu chỉnh tề, không đồng bộ 
ấy trông chướng mắt, vì trái với quy tắc đồng 
bộ và chỉnh tề Mở bài bằng cách phản đề. 
 Người ta nói: “Ăn cho mình, mặc cho người”, có lẽ nhiều phần đúng. Cô gái một mình trong hang sâu chắc không váy xòe váy ngắn, không mắt xanh môi đỏ, không tô đỏ chót móng chân móng tay. Anh thanh niên đi tát nước hay câu cá ngoài cánh đồng vắng chắc không chải đầu mượt bằng sáp thơm, áo sơ-mi là phẳng tắp Trang phục không có pháp luật nào can thiệp, nhưng có quy tắc ngầm phải tuân thủ, đó là văn hóa xã hội. Đi đám cưới không thể lôi thôi lếch thếch, mặt nhọ nhem, chân tay lấm bùn. Đi dự đám tang không được mặc áo quần lòe loẹt, nói cười oang oang. 
Em hãy cho biết luận điểm chính của đoạn văn thứ 2 ? 
 Người ta nói: “Ăn cho mình, mặc cho người”, có lẽ nhiều phần đúng. Cô gái một mình trong hang sâu chắc không váy xòe váy ngắn, không mắt xanh môi đỏ, không tô đỏ chót móng chân móng tay. Anh thanh niên đi tát nước hay câu cá ngoài cánh đồng vắng chắc không chải đầu mượt bằng sáp thơm, áo sơ-mi là phẳng tắp Trang phục không có pháp luật nào can thiệp, nhưng có quy tắc ngầm phải tuân thủ, đó là văn hóa xã hội. Đi đám cưới không thể lôi thôi lếch thếch, mặt nhọ nhem, chân tay lấm bùn. Đi dự đám tang không được mặc áo quần lòe loẹt, nói cười oang oang. 
Luận điểm đó được đặt ở vị trí nào trong đoạn văn ? 
 Người ta nói: “Ăn cho mình, mặc cho người”, có lẽ nhiều phần đúng. Cô gái một mình trong hang sâu chắc không váy xòe váy ngắn, không mắt xanh môi đỏ, không tô đỏ chót móng chân móng tay. Anh thanh niên đi tát nước hay câu cá ngoài cánh đồng vắng chắc không chải đầu mượt bằng sáp thơm, áo sơ-mi là phẳng tắp Trang phục không có pháp luật nào can thiệp, nhưng có quy tắc ngầm phải tuân thủ, đó là văn hóa xã hội. Đi đám cưới không thể lôi thôi lếch thếch, mặt nhọ nhem, chân tay lấm bùn. Đi dự đám tang không được mặc áo quần lòe loẹt, nói cười oang oang. 
Tác giả đã dùng những dẫn chứng nào để chứng minh 
“Ăn cho mình, mặc cho người” là đúng ? 
DC1: Cô gái một mình trong hang sâu chắc không váy xòe váy ngắn, không mắt xanh môi đỏ, không tô đỏ chót móng chân móng tay. 
DC2: Anh thanh niên đi tát nước hay câu cá ngoài cánh đồng vắng chắc không chải đầu mượt bằng sáp thơm, áo sơ-mi là phẳng tắp 
DC3: Đi đám cưới không thể lôi thôi lếch thếch, mặt nhọ nhem, chân tay lấm bùn. 
DC4: Đi dự đám tang không được mặc áo quần lòe loẹt, nói cười oang oang. 
 Sau khi dẫn chứng tác giả đã chỉ ra “ qui tắc ngầm ” là trang phục phải phù hợp với hoàn cảnh. 
Luận 
điểm: 
Ăn 
 cho 
mình, 
mặc 
cho 
người. 
 Người xưa đã dạy: “Y phục xứng kì đức”. Ăn mặc ra sao cũng phải phù hợp với hoàn cảnh riêng của mình và hoàn cảnh chung nơi công cộng hay toàn xã hội. Dù mặc đẹp đến đâu, sang đến đâu mà không phù hợp thì cũng chỉ làm trò cười cho thiên hạ, làm mình tự xấu đi mà thôi. Xưa nay, cái đẹp bao giờ cũng đi với cái giản dị, nhất là phù hợp với môi trường. Người có văn hóa, biết ứng xử chính là người biết tự hòa mình vào cộng đồng như thế, không kể hình thức còn phải đi với nội dung, tức là con người phải có trình độ, có hiểu biết. Một nhà văn đã nói: “Nếu có cô gái khen tôi chỉ vì bộ quần áo đẹp mà không khen tôi có bộ óc thông minh thì tôi chẳng có gì đáng hãnh diện”. Chí lí thay! 
Em hãy cho biết luận điểm chính của đoạn văn thứ 3 ? 
 Người xưa đã dạy: “Y phục xứng kì đức”. Ăn mặc ra sao cũng phải phù hợp với hoàn cảnh riêng của mình và hoàn cảnh chung nơi công cộng hay toàn xã hội. Dù mặc đẹp đến đâu, sang đến đâu mà không phù hợp thì cũng chỉ làm trò cười cho thiên hạ, làm mình tự xấu đi mà thôi. Xưa nay, cái đẹp bao giờ cũng đi với cái giản dị, nhất là phù hợp với môi trường. Người có văn hóa, biết ứng xử chính là người biết tự hòa mình vào cộng đồng như thế, không kể hình thức còn phải đi với nội dung, tức là con người phải có trình độ, có hiểu biết. Một nhà văn đã nói: “Nếu có cô gái khen tôi chỉ vì bộ quần áo đẹp mà không khen tôi có bộ óc thông minh thì tôi chẳng có gì đáng hãnh diện”. Chí lí thay! 
Luận điểm đó được đặt ở vị trí nào trong đoạn văn ? 
 Người xưa đã dạy: “Y phục xứng kì đức”. Ăn mặc ra sao cũng phải phù hợp với hoàn cảnh riêng của mình và hoàn cảnh chung nơi công cộng hay toàn xã hội. Dù mặc đẹp đến đâu, sang đến đâu mà không phù hợp thì cũng chỉ làm trò cười cho thiên hạ, làm mình tự xấu đi mà thôi. Xưa nay, cái đẹp bao giờ cũng đi với cái giản dị, nhất là phù hợp với môi trường. Người có văn hóa, biết ứng xử chính là người biết tự hòa mình vào cộng đồng như thế, không kể hình thức còn phải đi với nội dung, tức là con người phải có trình độ, có hiểu biết. Một nhà văn đã nói: “Nếu có cô gái khen tôi chỉ vì bộ quần áo đẹp mà không khen tôi có bộ óc thông minh thì tôi chẳng có gì đáng hãnh diện”. Chí lí thay! 
Tác giả đã dùng những dẫn chứng nào để chứng minh 
“Y phục xứng kì đức” là đúng ? 
DC1: Dù mặc đẹp đến đâu, sang đến đâu mà không phù hợp thì cũng chỉ làm trò cười cho thiên hạ, làm mình tự xấu đi mà thôi. 
DC2: Xưa nay, cái đẹp bao giờ cũng đi với cái giản dị, nhất là phù hợp với môi trường. 
 Phân tích trên đã làm rõ cho nhận định của tác giả là: “Ăn mặc ra sao cũng phải phù hợp với hoàn cảnh riêng của mình và hoàn cảnh chung nơi công cộng hay toàn xã hội”. Ăn mặc hợp đạo đức. 
Luận 
điểm: 
Y phục 
xứng 
kỳ đức. 
Tác giả đã dùng phép lập luận gì để làm sáng tỏ ý kiến “Ăn cho mình, mặc cho người” và “Y phục xứng kì đức” là đúng ? 
Đoạn văn 2 và 3: ( lập luận bằng phép phân tích) 
LĐ 1: PHÂN TÍCH Tách ra từng trường hợp cho thấy trang phục có “quy tắc ngầm” là phải phù hợp với hoàn cảnh. 
LĐ 2: PHÂN TÍCH Trang phục phải phù hợp đạo đức. 
PHÂN TÍCH là phép lập luận trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề (trang phục) nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng (quy tắc ngầm của trang phục phù hợp). 
 Dẫn chứng: Lấy những bộ phận, phương diện khác nhau của trang phục làm giả thiết để so sánh, đối chiếu, giải thích, chứng minh vấn đề. 
 Sử dụng các từ ngữ lập luận: không, chắc không, không được, không thể 
Để phân tích nội dung của sự vật, hiện tượng, người ta có thể vận dụng các biện pháp nào ? 
Biện 
pháp 
PHÂN TÍCH là phép lập luận trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề (trang phục) nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng (quy tắc ngầm của trang phục phù hợp). 
 Để phân tích nội dung của sự vật, hiện tượng (trang phục) người ta có thể vận dụng các biện pháp nêu giả thuyết, so sánh, đối chiếu, và cả phép lập luận giải thích, chứng minh. 
Chỉ ra tác dụng của phép phân tích ? 
 Tác dụng: Chỉ ra những mặt lợi - hại, đúng - sai của vấn đề (trang phục) , từ đó rút ra các kết luận đúng đắn. 
PHÂN TÍCH là phép lập luận trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề (trang phục) nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng (quy tắc ngầm của trang phục phù hợp). 
 Để phân tích nội dung của sự vật, hiện tượng (trang phục) , người ta có thể vận dụng các biện pháp nêu giả thuyết, so sánh, đối chiếu, và cả phép lập luận giải thích, chứng minh. 
 Tác dụng: Chỉ ra những mặt lợi - hại, đúng - sai của vấn đề (trang phục) , từ đó rút ra các kết luận đúng đắn. 
Thế nào là phép phân tích ? 
- Để làm rõ ý nghĩa của một sự vật, hiện tượng nào đó, người ta thường dùng phép phân tích và tổng hợp. 
- Phân tích là phép lập luận trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng. Để phân tích nội dung của sự vật, hiện tượng, người ta có thể vận dụng các biện pháp nêu giả thiết, so sánh, đối chiếu, và cả phép lập luận giải thích, chứng minh. 
PHÂN TÍCH là phép lập luận trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề (trang phục) nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng (quy tắc ngầm của trang phục phù hợp). 
 Để phân tích nội dung của sự vật, hiện tượng (trang phục) , người ta có thể vận dụng các biện pháp nêu giả thuyết, so sánh, đối chiếu, và cả phép lập luận giải thích, chứng minh. 
 Tác dụng: Chỉ ra những mặt lợi - hại, đúng - sai của vấn đề (trang phục) , từ đó rút ra các kết luận đúng đắn. 
Phép phân tích này thường đặt ở vị trí nào của đoạn văn ? 
Sau khi đã nêu một số biểu hiện của “những quy tắc ngầm” về trang phục, bài viết đã dùng phép lập luận gì để “chốt” lại vấn đề ? 
Kết luận này được rút ra từ đâu ? 
 Để chốt lại vấn đề, tác giả dùng phép lập luận tổng hợp bằng một kết luận: Thế mới biết, trang phục hợp văn hóa, hợp đạo đức, hợp môi trường mới là trang phục đẹp. 
TỔNG HỢP là phép lập luận rút ra cái chung (về trang phục) từ những điều đã phân tích. Không có phân tích thì không có tổng hợp. 
Phép lập luận tổng hợp thường đặt ở vị trí nào 
trong bài văn ? 
 Để chốt lại vấn đề, tác giả dùng phép lập luận tổng hợp bằng một kết luận: Thế mới biết, trang phục hợp văn hóa, hợp đạo đức, hợp môi trường mới là trang phục đẹp. 
TỔNG HỢP là phép lập luận rút ra cái chung (về trang phục) từ những điều đã phân tích. Không có phân tích thì không có tổng hợp. 
Từ đó, em hiểu thế nào là phép tổng hợp ? 
 L ập luận tổng hợp thường đặt ở cuối đoạn hay cuối bài, ở phần kết luận của một phần hoặc cả toàn bộ văn bản. 
- Tổng hợp là phép lập luận rút ra cái chung từ những điều đã phân tích. Không có phân tích thì không có tổng hợp. Lập luận tổng hợp thường đặt ở cuối đoạn văn hay cuối bài, ở phần kết luận của một phần hoặc toàn bộ văn bản. 
II.luyệ n tậ p 
BT SGK/ 10 : Tìm hiểu kỹ năng phân tích trong văn 
bản Bàn về đọc sách của Chu Quang Tiềm. 
Câu 1: Tác giả đã phân tích như thế nào để làm sáng tỏ luận điểm: “Học vấn không chỉ là chuyện đọc sách, nhưng đọc sách vẫn là một con đường quan trọng của học vấn” ? 
( Gợi ý: Chú ý thứ tự khi phân tích: Học vấn là của nhân loại Học vấn của nhân loại do sách truyền lại Sách là kho tàng quý báu Nếu chúng ta Nếu xóa bỏ làm kẻ lạc hậu .) 
Học vấn không chỉ là việc cá nhân, mà là việc của toàn nhân loại. 
Học vấn của nhân loại do sách vở ghi chép, lưu truyền. 
Sách là kho tàng quý báu cất giữ di sản tinh thần nhân loại. 
Nếu chúng ta mong muốn tiến lên từ văn hóa, học thuật của giai đoạn này thì phải đọc sách. 
Nếu không đọc sách thì ta sẽ lùi điểm xuất phát về đến mấy trăm năm, thậm chí là mấy nghìn năm trước. 
Đọc 
 sách 
 là một 
 con 
đường 
 quan 
trọng 
của học 
 vấn vì: 
 Học vấn không chỉ là việc cá nhân, mà là việc của toàn nhân loại. 
 Học vấn của nhân loại do sách vở ghi chép, lưu truyền. 
 Sách là kho tàng quý báu cất giữ di sản tinh thần nhân loại. 
 Nếu chúng ta mong muốn tiến lên từ văn hóa, học thuật của giai đoạn này thì phải đọc sách. 
 Nếu không đọc sách thì ta sẽ lùi điểm xuất phát về đến mấy trăm năm, thậm chí là mấy nghìn năm trước. 
 Phân tích mối quan hệ chặt chẽ giữa: học vấn - nhân loại - sách . Vận dụng biện pháp: Nêu giả thiết (“nếu ...thì...”). 
BT SGK/ 10 : Tìm hiểu kỹ năng phân tích trong văn 
bản Bàn về đọc sách của Chu Quang Tiềm. 
Câu 3: Tác giả đã phân tích tầm quan trọng của đọc sách như thế nào ? 
Không đọc thì không có điểm xuất phát cao. 
Đọc sách là con đường ngắn nhất để tiếp cận tri thức. 
Không chọn lọc sách thì đời người ngắn ngủi không đọc xuể, đọc không có hiệu quả. 
Đọc ít mà kĩ quan trọng hơn đọc nhiều mà qua loa, không ích lợi gì. 
Tầm 
 quan 
trọng 
 của 
cách 
đọc 
sách: 
BT SGK/ 10 : Tìm hiểu kỹ năng phân tích trong văn 
bản Bàn về đọc sách của Chu Quang Tiềm. 
Câu 2: Tác giả đã phân tích những lí do phải chọn sách để đọc như thế nào ? 
Do sách nhiều, chất lượng khác nhau cho nên phải chọn sách tốt mà đọc mới có ích. 
Do sức người có hạn, không chọn sách mà đọc thì lãng phí sức mình. 
Sách có loại chuyên môn, có loại thường thức, chúng liên quan nhau, nhà chuyên môn cũng cần đọc sách thường thức. 
Lí do 
 phải 
chọn 
 sách 
để đọc 
 vì: 
BT SGK/ 10 : Tìm hiểu kỹ năng phân tích trong văn 
bản Bàn về đọc sách của Chu Quang Tiềm. 
Câu 4: Phân tích có vai trò gì trong lập luận ? 
Vai trò của phép phân tích: 
Phương pháp phân tích rất cần thiết trong lập luận, vì có qua sự phân tích lợi – hại, đúng – sai, thì các kết luận rút ra mới có sức thuyết phục. 
Củng cố 
Câu 1: Dòng nào nói đúng nội dung cơ bản của phép lập luận phân tích ? 
A – Dùng lí lẽ để làm sáng tỏ vấn đề nhằm thuyết phục người đọc. 
B – Giới thiệu đặc điểm nội dung và hình thức của sự vật, hiện tượng. 
C – Dùng dẫn chứng để khẳng định vấn đề là đúng đắn. 
D – Trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề nhằm chỉ ra 
nội dung bên trong của sự vật, hiện tượng. 
Củng cố 
Câu 2: Từ nào có thể điền vào chỗ trống trong câu sau: 
 là rút ra cái chung từ những điều đã phân tích. 
A – Giả thuyết. 
B – So sánh. 
C – Đối chiếu. 
D – Tổng hợp. 
 Đối với tiết học hôm nay: Học và xem lại bài tập. 
 Đối với tiết học sau: Soạn: “Luyện tập phép phân tích và tổng hợp”. 
1- Đọc đoạn văn a và b ( SGK/ 11, 12): Cho biết tác giả đã vận dụng phép lập luận nào và vận dụng như thế nào. 
2- Phân tích bản chất của lối học đối phó để nêu lên những tác hại của nó. 
3- Phân tích các lí do khiến mọi người phải đọc sách. 
Dặn dò 
 §oµn kÕt - Ch¨m ngoan - Häc giái 
Môn: Ngữ Văn Lớp 9/ 1 
CHÂN 
TIẾT 
TÌNH 
QUÝ 
CÁM 
THẦY 
ƠN 
CÔ 
GIÁO 
ĐÃ 
DỰ 
HỌC 
HÔM 
NAY ! 
XIN CHÀO 
TẠM BIỆT !