Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 108: Các thành phần biệt lập (Tiếp theo)

Tiết 108 : 
CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP 
(Tiếp theo) 
Kiểm tra miệng: 
1. Thế nào là thành phần tình thái, thành phần cảm thán? 
2. Đặt một câu trong đó có thành phần cảm thán, tính thái? 
- Thành phần tình thái: được dùng để thể hiện cách nhìn của người 
nói đối với sự việc được nói đến trong câu. 
 - Thành phần cảm thán: được dùng để bộc lộ tâm lí của người nói 
2. HS tự đặt câu. 
 1. Ví dụ: 
I- THÀNH PHẦN GỌI - ĐÁP 
 Trong các từ ngữ in đậm ở những đoạn trích (từ truyện ngắn Làng của Kim Lân) sau đây và trả lời câu hỏi. 
a) - Này , bác có biết mấy hôm nay súng nó bắn ở đâu mà nghe rát thế không? 
b) - Các ông, các bà ở đâu ta lên đấy ạ? 
Ông Hai đặt bát nước xuống chõng hỏi. Một người đàn bà mau miệng trả lời: 
 - Thưa ông , chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ. 
Câu hỏi: 
1. Trong những từ ngữ in đậm, từ nào được dùng để gọi, từ nào được dùng để đáp? 
2. Những từ ngữ dùng để gọi người khác hay đáp lời người khác như trong các câu trên có tham gia diễn đạt nghĩa sự việc của câu hay không? 
3. Trong các từ ngữ in đậm trên, từ ngữ nào được dùng để tạo lập cuộc thoại? Từ nào được dùng để duy trì cuộc thoại? 
- Từ Này dùng để gọi, 
 cụm từ Thưa ông dùng để đáp 
- Những từ ngữ dùng để gọi người khác hay đáp lời người khác như trong các câu trên không có tham gia diễn đạt nghĩa sự việc của câu. 
- Từ Này được dùng để tạo lập cuộc thoại , cụm từ Thưa ông dùng để duy trì cuộc thoại . 
? Từ ví dụ trên, em hãy cho biết thành phần 
 gọi- đáp được dùng để làm gì? Cho ví dụ? 
Thành phần gọi - đáp được dùng để tạo lập hoặc duy trì quan hệ giao tiếp 
 2. Kết luận: 
 3. Ghi nhớ 1: (SGK tr 32) 
- Này : Dùng để gọi. 
 Vâng : Dùng để đáp. 
 Quan hệ: trên- dưới. 
 Thân mật: hàng xóm láng 
giềng gần gũi, cùng cảnh ngộ. 
Bài tập 1 : (Tr 32) 
 Tìm thành phần gọi - đáp trong đoạn trích sau đây và cho biết từ nào để gọi, từ nào dùng để đáp? Quan hệ giữa người gọi và người đáp là quan hệ gì (trên hay dưới, thân hay sơ)? 
- Này bảo bác ấy có tr ố n đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy chốc họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh cho thì khổ. Ốm rề rề như thế nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn 
- Vâng cháu c ũ ng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng đến hôm qua tới giờ còn gì. 
 ( Tắt đèn Ngô Tất Tố ) 
II- THÀNH PHẦN PHỤ CHÚ 
 1. Ví dụ: 
Đọc những câu sau đây và trả lời CH: 
a) Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh – và cũng là đứa con duy nhất của anh , chưa đầy một tuổi. 
 (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà ) 
b) Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy , và tôi càng buồn lắm. 
 ( Nam Cao , Lão Hạc ) 
Câu hỏi: 
a. Nếu được lược bỏ các từ ngữ in đậm, nghĩa của sự việc của mỗi câu trên có thay đổi không? Vì sao? 
b. Ở câu (a) các từ in đậm thêm vào để chú thích cho cụm từ nào? 
c. Trong câu (b) cụm chủ vị in đậm chú thích điều gì? 
a. Nghĩa sự vật của các câu trên không thay đổi khi lược bỏ phần từ ngữ in đậm. Vì các từ trên chỉ đóng vai trò bổ sung ý / n cho thành phần chính của câu , khi bớt đi không làm ảnh hưởng đến ND chính trong câu. 
b. Cụm từ và cũng là đứa con duy nhất của anh được thêm vào để chú thích cho đứa con gái đầu lòng của anh 
Cụm từ tôi nghĩ vậy chú thích cho đi ề u n v tôi suy nghĩ 
c. Cụm chủ - vị tôi nghĩ vậy có t d báo cho độc giả biết rằng nhận định Lão không hiểu tôi diễn ra trong suy nghĩ của riêng n v tôi . Đấy là suy nghĩ của n v tôi chứ chưa hẳn đã đúng 
? Theo em, thành phần phụ chú được 
thêm vào câu nhằm mục đích gì? 
 Thành phần phụ chú được dùng để bổ sung một số chi tiết cho nội dung chính của câu. 
 2. Kết luận: 
? Xác định thành phần phụ chú trong 
hai câu sau và cho biết nó ngăn cách 
với TP chính bởi các dấu câu nào? 
a) Thế bác tên gì - em bé liền hỏi - để 
cháu trả lời chúng nó khi chúng nó 
muốn biết tên bác? 
b) - Các bạn lớp 9 chuẩn bị đầy đủ 
dụng cụ học tập (sách, bút, thước ) 
để giáo viên chủ nhiệm kiểm tra. 
TP phụ chú thường được đặt 
- giữa hai dấu (-) , 
- giữa hai dấu (,) , 
- giữa hai dấu ( ) 
- hoặc giữa một dấu (-) và một dấu (,) 
- nhiều khi TP phụ chú được đặt sau dấu (:) 
 3. Ghi nhớ: (SGK tr 32) 
? Thành phần phụ chú trong ví dụ trên 
được ngăn cách với nội dung chính của 
câu bởi các dấu câu nào? 
III. LUYỆN TẬP: 
Bài tập 2: Tìm thành phần gọi - đáp trong câu ca dao sau và cho biết lời gọi – đáp đó hướng đến ai: 
 Bầu ơi thương lấy bí cùng 
Tuy rằng khác giống, nhưng chung một giàn 
Trả lời: 
- Thành phần gọi : Bầu ơi 
- Hướng đến tất cả mọi người. 
Bài tập 3: Tìm thành phần phụ chú trong các đoạn trích sau và cho biết chúng bổ sung điều gì. 
 Chúng tôi, mọi người – kể cả anh , đều tưởng con bé sẽ đứng yên đó thôi. 
 Giáo dục tức là giải phóng. Nó mở ra cánh cửa dẫn đến hòa bình, công bằng và công lí. Những người nắm giữ chìa khóa của cánh của này- các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ- gánh một trách nhiệm vô cùng quan trọng, bởi vì cái thế giới mà chúng ta để lại cho các thế hệ mai sau sẽ tùy thuộc vào những trẻ em mà chúng ta để lại cho thế giới ấy. 
 Bước vào thế kỷ mới, muốn “sánh vai cùng các cường quốc năm châu” thì chúng ta sẽ phải lấp đầy hành trang bằng những điểm mạnh, vứt bỏ những điểm yếu. Muốn vậy thì khâu đầu tiên, có ý nghĩa quyết định là hãy làm cho lớp trẻ - những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới- nhận ra điều đó, quen dần với những thói quen tốt đẹp ngay từ những việc nhỏ nhất. 
 Cô bé nhà bên (có ai ngờ) 
 Cũng vào du kích 
 Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích 
 Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi) 
Bài tập 3: 
Kể cả anh: giải thích thêm cho “ mọi người”. 
C ác thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ: giải thích cho “Những người nắm giữ chìa khóa của cánh của này”. 
Những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới: giải thích cho “Lớp trẻ”. 
Có ai ngờ: thể hiện sự ngạc nhiên của nhân vật trữ tình “tôi”. 
- Thương thương quá đi thôi: thể hiện tình cảm trìu mến của tôi với cô bé nhà bên 
Bài tập 4: Hãy cho biết thành phần phụ chú ở mỗi câu trong bài tập 3 có liên quan gì đến từ ngữ nào trước đó 
Đã thực hiện kết hợp BT3 
 Bước vào thế kỉ mới - một thế kỉ đầy hứa hẹn với tương lai nhưng cũng đầy thử thách, con người, đặc biệt là thanh niên cần phải chuẩn bị những hành trang để có thể cất cánh trên chặng đường bay của mình bất cứ lúc nào. Chúng ta đang bước vào thời kì hội nhập và phát triển, cũng là thời kì của công dân toàn cầu với yêu cầu lao động ngày càng cao. Vì thế mà hành trạng mà thế hệ trẻ Việt Nam cần phải tự trang bị cho mình ấy là tri thức, là kỹ năng, những phẩm chất tốt đẹp, tính cần cù, tỉ mỉ, chịu được khổ, được khó; dám chịu trách nhiệm, dám lên tiếng đấu tranh, dám nói và đặc biệt là phải có một trái tim yêu thương. Muốn làm được điều ấy, thanh niên chỉ có một con đường duy nhất là học tập và rèn luyện kết hợp với trải nghiệm thực tiễn. Học tập và rèn luyện giúp trau dồi, nắm bắt kiến thức tốt nhất. Còn trải nghiệm thực tiễn giúp ta nhận ra khó khăn để khác phục những hạn chế, tiếp tục phát triển, vững bước đi lên. Việt Nam là một nước là nước đang phát triển với nhiều điều kiện thuận lợi, nhưng muốn bật lên, vươn xa hơn nữa chỉ có đào tạo và phát triển con người. Đó mới là cách phát triển bền vững nhất. 
Bài tập 5: Viết một đoạn văn ngắn trình bày suy nghĩ của em về việc thanh niên chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới, trong đó có câu chứa thành phần phụ chú. 
Tổng kết: 
Kể tên các thành phần biệt lập mà em đã học. 
* Các thành phần biệt lập: thành phần tình thái, cảm thán, gọi- đáp, phụ chú. 
2. Thành phần gọi- đáp được dùng để làm gì? Cho ví dụ . 
* Được dùng để tạo lập hoặc duy trì quan hệ giao tiếp. 
3. Thế nào là thành phần phụ chú? Nêu dấu hiệu nhận biết thành phần phụ chú. 
* Được dùng để bổ sung một số chi tiết cho nội dung chính của câu. 
Thành phần phụ chú thường được đặt giữa: 
Hai dấu gạch ngang. 
Hai dấu phẩy. 
Hai dấu ngoặc đơn. 
Một dấu gạch ngang với một dấu phẩy. 
Sau dấu hai chấm 
HƯỚNG DẪN HỌC TẬP 
- Học thuộc Ghi nhớ , hoàn thành các bài tập 
- Chuẩn bị bài tiếp: Liên kết câu và liên kết đoạn văn