Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 98: Các thành phần biệt lập

Chµo mõng c¸c thÇy c« gi¸o vỊ dù giê häc Lớp 9A1 KiĨm tra miệngCÂU HỎI? ThÕ nµo lµ khëi ng÷? H·y nªu dÊu hiƯu x¸c ®Þnh khëi ng÷? §¸p ¸n:- Khëi ng÷: lµ thµnh phÇn câu ®øng tr­íc chđ ng÷ ®Ĩ nªu ®Ị tµi ®­ỵc nãi ®Õn trong c©u.- DÊu hiƯu x¸c ®Þnh khëi ng÷:+ §øng tr­íc chđ ng÷.+ Cã thĨ kÕt hỵp víi c¸c quan hƯ tõ: vỊ, ®èi víi . Điền vào chỗ trống trong các câu sau để câu cĩ khởi ngữ:	 A/	 . thì ăn những miếng ngon	 thì chọn việc cỏn con mà làm.	 B/	 .. thì thầy khơng bênh vực những em lười học.	 C/ .. thì bạn ấy thích đọc truyện tranh thiếu nhi.ĂnLàmThầyĐọcBÀI TẬP Trong câu, các bộ phận có vai trò (chức năng) không đồng đều nhau. Ta có thể phân biệt thành 2 loại:- Loại thứ nhất: (nằm trong cấu trúc cú pháp của câu). Đó là những bộ phận trực tiếp diễn đạt ý nghĩa, sự việc của câu như: chủ ngữ, vị ngữ, bổ ngữ, trạng ngữ .- Loại thứ hai: (không nằm trong cấu trúc cú pháp của câu). Đó là những bộ phận không trực tiếp nói lên sự việc, mà được dùng để nêu thái độ của người nói đối với người nghe, hoặc đối với sự việc được nói đến trong câu. Ta gọi đó là Thành phần biệt lập.VÝ dơ:a/ H×nh nh­ Lan kh«ng ®i häcc/ Than «i, thời oanh liệt nay còn đâu ! CNVNb/ Nµy, h«m nay thầy cã ®Õn kh«ng?VNCNVNCNTNC¸c thµnh phÇn biƯt lËpI. Thµnh phÇn t×nh th¸i:a.Víi lßng mong nhí cđa anh, ch¾c anh nghÜ r»ng con anh sÏ ch¹y x« vµo lßng anh, sÏ «m chỈt lÊy cỉ anh.b. Anh quay l¹i nh×n con võa khe khÏ l¾c ®Çu võa c­êi. Cã lÏ v× khỉ t©m ®Õn nçi kh«ng khãc ®­ỵc, nªn anh ph¶i c­êi vËy th«i.1. Bài tập: + Ch¾c: thể hiện ®é tin cËy cao. + Cã lÏ: thể hiện ®é tin cËy thÊp. TiÕt 98: Các từ in màu trong các câu trên thể hiện nhận định của người nĩi đối với sự việc nêu ở trong câu như thế nào?2. NhËn xÐt: 2. Nhận xét:- Các từ in đậm: chắc, có lẽ nhằm thể hiện thái độ, nhận định của người nói đối với sự việc trong câu.- Không có các từ in đậm ấy thì ý nghĩa cơ bản của câu không thay đổi vì các từ đĩ khơng tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu.* Kết luận: TPTT được dùng để thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.a/“Với lòng mong nhớ của anh, anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.” b/“ Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi .” Ch¾cCã lÏGhi nhí 1: Thµnh phÇn t×nh th¸i ®­ỵc dïng ®Ĩ thĨ hiƯn c¸ch nh×n cđa ng­êi nãi ®èi víi sù viƯc ®­ỵc nãi ®Õn trong c©u.I. Thµnh phÇn t×nh th¸i:TiÕt 98:C¸c thµnh phÇn biƯt lËp1. Bài tập: 2. NhËn xÐt: 3. Ghi nhớ: - Thành phần tình thái được dùng để thể hiện cách nhìn của người nĩi đối với sự việc được nĩi đến trong câu.Em h·y t×m thµnh phÇn t×nh th¸i trong c¸c c©u sau:1- “S­¬ng chïng ch×nh qua ngâ H×nh nh­ thu ®· vỊ”. ( “Sang thu”- H÷u ThØnh) 2- “LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sư ViƯt Nam vµ cã lÏ c¶ thÕ giíi, cã mét vÞ Chđ tÞch n­íc lÊy chiÕc nhµ sµn nhá b»ng gç bªn c¹nh chiÕc ao lµm “cung ®iƯn” cđa m×nh. (“Phong c¸ch Hå ChÝ Minh”- Lª Anh Trµ)* Lưu ý: thµnh phÇn t×nh th¸i trong c©u chia thµnh c¸c lo¹i:- Nh÷ng yÕu tè t×nh th¸i g¾n víi ®é tin cËy cđa sù viƯc ®­ỵc nãi ®Õn ( h×nh nh­, chắc chắn, cã lÏ...) Nh÷ng yÕu tè t×nh th¸i g¾n víi ý kiÕn cđa ng­êi nãi ( theo t«i, ý tơi là...)- Nh÷ng yÕu tè t×nh th¸i chØ th¸i ®é cđa ng­êi nãi ®èi víi ng­êi nghe ( µ, ¹, nhØ, nhÐ... ®øng cuèi c©u)Em h·y ®Ỉt mét c©u cã thµnh phÇn t×nh th¸i ?Bµi tËp nhanhVí dụ 1: Theo tơi ông ấy là một người tốt. Thể hiện ý kiến chủ quan của người nói. Ví dụ 2:Chúng cháu ở Gia Lâm lên ạ.Thể hiện thái độ lễ phép của người nói đối với người nghe.C¸c thµnh phÇn biƯt lËpI. Thµnh phÇn t×nh th¸i:1. Bài tập: II. Thµnh phÇn c¶m th¸n:- å, sao mµ ®é Êy vui thÕ.- Trêi ¬i, chØ cßn cã n¨m phĩt! - “å, trêi ¬i”: kh«ng chØ sù vËt, sù viƯc, mà chØ thĨ hiƯn t©m tr¹ng, c¶m xĩc cđa ng­êi nãi.+ å: cảm xúc vui s­íng.+ Trêi ¬i: c¶m xĩc tiÕc rỴ.TiÕt 98: Các từ in màu trong các câu trên cĩ chỉ sự vật hay sự việc gì khơng? Các từ đĩ được dùng để làm gì?2. NhËn xÐt: 1. Bài tập: - Thành phần tình thái được dùng để thể hiện cách nhìn của người nĩi đối với sự việc được nĩi đến trong câu.2. Nhận xét:- Những từ ngữ in đậm: Ồ, Trời ơi, không chỉ các sự vật, sự việc mà chỉ để thể hiện tâm trạng, cảm xúc. - Phần câu tiếp theo từ ngữ in đậm đã giải thích cho người nghe biết tại sao người nói có cảm xúc đó.- Các từ ngữ in đậm cung cấp cho người nghe một “thông tin phụ”: đĩ là trạng thái tâm lí, tình cảm của người nói.3. Kết luận: Thành phần cảm thán được dùng để bộc lộ tâm lí của người nói (buồn, vui, mừng, giận, ) a. Ồ, sao mà độ ấy vui thế. b. Trời ơi! chỉ còn có năm phút !C¸c thµnh phÇn biƯt lËpI. Thµnh phÇn t×nh th¸i:1. Bài tập: II. Thµnh phÇn c¶m th¸n:TiÕt 98:2. NhËn xÐt: 1. Bài tập: - Thành phần tình thái được dùng để thể hiện cách nhìn của người nĩi đối với sự việc được nĩi đến trong câu.2. NhËn xÐt: - Thành phần cảm thán được dùng để bộc lộ tâm lí của người nĩi ( buồn, vui, mừng, giận,...)3. Ghi nhớ: SGK/tr 183. Ghi nhớ: SGK/ tr 18Ghi nhí 2: Thµnh phÇn cảm thán được dùng để bộc lộ tâm lý của người nĩi ( vui, buồn, mừng, giận,...).*Kết luận:- Thành phần tình thái- Thành phần cảm thán=> thành phần biệt lập * Ghi nhớ 3: SGK /tr 18 Các thành phần tình thái, cảm thán là những bộ phận khơng tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu nên được gọi là thành phần biệt lập.TiÕt 98:C¸c thµnh phÇn biƯt lËpI. Thµnh phÇn t×nh th¸i:II. Thµnh phÇn cảm thán: Nhận xét: thành phần tình thái được dùng để thể hiện cách nhìn của người nĩi đối với sự việc được nĩi đến trong câu.Nhận xét: thành phần cảm thán được dùng để bộc lộ tâm lí của người nĩi ( buồn, vui, mừng, giận,...)Em h·y t×m nh÷ng c©u th¬, c©u v¨n cã sư dơng thµnh phÇn c¶m th¸n?Bµi tËp nhanhThan ơi! thời oanh liệt nay cịn đâu?( Nhớ rừng- Thế Lữ)Thảo luận nhĩm bàn( 3 phút).Câu hỏi: Ph©n biƯt sù gièng vµ kh¸c nhau giữa thµnh phÇn tình th¸i vµ thµnh phÇn c¶m th¸n?Điểm gièng vµ kh¸c nhau gi÷a thµnh phÇn t×nh th¸i vµ thµnh phÇn c¶m th¸n.TPBLThành phần tình tháiThành phần cảm thánGiốngKhác- §Ịu lµ thµnh phÇn biƯt lËp.Kh«ng tham gia vµo viƯc diƠn ®¹t nghÜa sù viƯc cđa c©u.§­ỵc dïng ®Ĩ thĨ hiƯn c¸ch nh×n cđa ng­êi nãi ®èi víi sù viƯc ®­ỵc nãi tíi trong c©u.§­ỵc dïng ®Ĩ béc lé t©m lý cđa ng­êi nãi (vui, buån, mõng, giËn...). III. Luyện tập:Bài tập 1: Tìm các thành phần tình thái, cảm thána. Nhưng cịn cái này nữa mà ơng sợ, cĩ lẽ cịn ghê rợn hơn cả những tiếng kia nhiều. ( Kim Lân – Làng)b. Chao ơi, bắt gặp một con người như anh ta là một cơ hội hãn hữu cho sáng tác, nhưng hồn thành sáng tác cịn là một chặng đường dài. ( Nguyễn Thành Long- Lặng lẽ Sa Pa)c. Trong giờ phút cuối cùng, khơng cịn đủ sức trăng trối lại điều gì, hình như chỉ cĩ tình cha con là khơng thể chết được, anh đưa tay vào túi, mĩc cây lược, đưa cho tơi và nhìn tơi một hồi lâu. ( Nguyễn Quang Sáng- Chiếc lược ngà)C¸c thµnh phÇn biƯt lËp I. Thµnh phÇn t×nh th¸i:III. LuyƯn tËp:II. Thµnh phÇn c¶m th¸n:Bµi tËp 1:T×m c¸c thµnh phÇn t×nh th¸i, c¶m th¸n :a. Cã lÏ:	thµnh phÇn t×nh th¸i.b. Chao «i:	thµnh phÇn c¶m th¸n.c. H×nh nh­	:	thµnh phÇn t×nh th¸i.d. Ch¶ nhÏ:	thµnh phÇn t×nh th¸i.TiÕt 101:Bài tập 2 : Hãy xếp những từ ngữ sau đây theo trình tự tăng dần độ tin cậy. chắc la,ø dường như , chắc chắn, có lẽ, chắc hẳn,hình như, có vẻ như. (Chú ý: Những từ ngữ thể hiện cùng một mức độ tin cậy thì xếp ngang hàng nhau)dường như / hình như / có vẻ như có lẽ chắc là chắc hẳn chắc chắn.C¸c thµnh phÇn biƯt lËpI. Thµnh phÇn t×nh th¸i:III. LuyƯn tËp:II. Thµnh phÇn c¶m th¸n:Bµi tËp 3: H·y cho biÕt, trong sè nh÷ng tõ cã thĨ thay thÕ cho nhau trong c©u sau ®©y, víi tõ nµo ng­êi nãi ph¶i chÞu tr¸ch nhiƯm cao nhÊt vỊ ®é tin cËy cđa sù viƯc do m×nh nãi ra, víi tõ nµo tr¸ch nhiƯm ®ã thÊp nhÊt. T¹i sao t¸c gi¶ (NguyƠn Quang S¸ng) l¹i chän tõ ch¾c? Víi lßng mong nhí cđa anh,ch¾c(2) hình nh­(3) ch¾c ch¾nAnh nghÜ r»ng, con anh sÏ ch¹y x« vµo lßng anh, sÏ «m chỈt lÊy cỉ anh.TiÕt 101:Víi lßng mong nhí cđa anh,ch¾c(2) hình nh­(3) ch¾c ch¾nAnh nghÜ r»ng, con anh sÏ ch¹y x« vµo lßng anh, sÏ «m chỈt lÊy cỉ anh.§¸p ¸n: ch¾c ch¾n: h×nh nh­: T¸c gi¶ dïng tõ “ch¾c” v× sự việc ấy vẫn nằm trong dự đốn và sù viƯc sÏ cã thĨ diƠn ra theo hai kh¶ n¨ng: - Thø nhÊt : theo tÝnh chÊt huyÕt thèng th× sù viƯc sÏ ph¶i diƠn ra nh­ vËy.Bµi tËp 3: - Thø hai : do thêi gian xa cách đã lâu nên ngo¹i h×nh cĩ thay đổi, vì thế sù viƯc cịng cã thĨ diƠn ra kh¸c ®i mét chĩt.cã ®é tin cËy cao nhÊt.cã ®é tin cËy thÊp.Trong nhĩm từ : chắc, hình như, chắc chắn thì: Bµi tËp4: Chọn một trong những thành phần cảm thán hay tình thái cho sẵn để điền vào chỗ trống cho phù hợp (chắc chắn, có lẽ, đúng là, chắc hẳn, theo tôi, trời ơi, hỡi ôi. ) Đọc Truyện Kiều của Nguyễn Du, ___________ không ai không thương xót cho số phận của nàng Kiều - một người con gái tài hoa bạc mệnh. Có thấu hiểu quãng đời mười lăm năm lưu lạc của nàng thì chúng ta mới thấy hết sự tàn bạo, độc ác của tầng lớp thống trị thời bấy giờ. _______ một xã hội chỉ biết chạy theo đồng tiền, sẵn sàng chà đạp lên nhân phẩm, giá trị con người. _________đại thi hào Nguyễn Du phải đau lòng lắm khi viết ra những nỗi đau,sự bất công trong xã hội mà ông đã sống và chứng kiến.chắc chắnHỡi ôi,Chắc hẳn 1 4 5 7 2 3 6 8CON sè may m¾nTrß ch¬i:Thµnh phÇn biƯt l©p lµ thµnh phÇn kh«ng thĨ thiÕu trong c©ĩ trĩc ng÷ ph¸p cđa c©u? §ĩng hay sai? Sai109876543210Trả lời câu hỏichĩc mõng b¹n!Trong c©u: ¤i, mïa xu©n xinh ®Đp ®· vỊ th× “ ¤i” lµ thµnh phÇn g× trong c©u? Thµnh phÇn c¶m th¸n1098765417201H·y tr¶ lêi c©u hái nhÐ! Chĩc may m¾n!20191831615§Ỉt c©u cã chøa thµnh phÇn t×nh th¸i “ nhÊt ®Þnh” NhÊt ®Þnh, m×nh sÏ ®¹t häc sinh giái.109876543201H·y tr¶ lêi c©u hái nhÐ! Chĩc may m¾n!Thµnh phÇn t×nh th¸i “ch¾c ch¾n” ®­ỵc dïng ®Ĩ thĨ hiƯn th¸i ®é tin cËy cao hay thÊp? Th¸i ®é tin cËy cao109876543201H·y tr¶ lêi c©u hái nhÐ! Chĩc may m¾n!Thµnh phÇn t×nh th¸i ®­ỵc dïng ®Ĩ thĨ hiƯn ®é tin cËy , ý kiÕn, th¸i ®é cđa ng­êi nãi, ®ĩng hay sai? §ĩng109876543201H·y tr¶ lêi c©u hái nhÐ! Chĩc may m¾n!Thµnh phÇn biƯt lËp tham gia trùc tiÕp vµo viƯc diƠn ®¹t nghÜa sù viƯc cđa c©u, ®ĩng hay sai? Sai109876543201H·y tr¶ lêi c©u hái nhÐ! Chĩc may m¾n! Sai109876543201Thµnh phÇn t×nh th¸i “cã lÏ” ®­ỵc dïng ®Ĩ thĨ hiƯn th¸i ®é tin cËy cao. §ĩng hay sai?H·y tr¶ lêi c©u hái nhÐ! Chĩc may m¾n!C©u hái cđng cèNéi dung bµi häc cÇn kh¾c s©u?C¸c thµnh phÇn biƯt lËpKh«ng tham gia vµo viƯc diƠn ®¹t nghÜa sù viƯc cđa c©u.Thµnh phÇn t×nh th¸i(§­ỵc dïng ®Ĩ thĨ hiƯn c¸ch nh×n cđa ng­êi nãi ®èi víi sù viƯc ®­ỵc nãi ®Õn trong c©u)Thµnh phÇn c¶m th¸n(§­ỵc dïng ®Ĩ béc lé t©m lý cđa ng­êi nãi: vui, buån, mõng, giËn...)H­íng dÉn vỊ nhµ- Bài cũ: häc thuéc ghi nhí, làm bài tập 4 – SGK.- Bài mới: so¹n bµi “Nghị luận về một sự việc,hiện tượng đời sống” *Yªu cÇu: Đäc tr­íc văn b¶n “BƯnh lỊ mỊ”, tr¶ lêi c¸c c©u hái trong phÇn tìm hiĨu.Xin tr©n träng c¶m ¬n quý thÇy c« vµ c¸c em häc sinh