Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tuần 5, Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng

SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNGTIẾNG VIỆT 9Kiểm tra bài cũ-ThÕ nµo lµ c¸ch dÉn trùc tiÕp, c¸ch dÉn gi¸n tiÕp ? ChØ ra lêi dÉn trong c¸c vÝ dô sau vµ cho biÕt ®ã lµ lêi dÉn trùc tiÕp hay lêi dÉn gi¸n tiÕp.Anh Êy dÆn l¹i chóng t«i: “Ngµy mai t«i ®i c«ng t¸c v¾ng, c¸c em ë nhµ nhí chăm lo cho b¶n th©n, giữ gìn søc kháe ”. b) C« giáo nh¾c chóng mình ngµy mai mang theo s¸ch ®Ó chuÈn bÞ «n thi häc kỳ.-> Lêi dÉn gi¸n tiÕp-> Lêi dÉn trùc tiÕpTIẾT 21: SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG TUẦN 5I. Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ1. Tìm hiểu VD ( Sgk)* Nhận xét VD1: Trong bài thơ “kinh tế” có nghĩa là “kinh bang tế thế” ( trị nước cứu đời).Từ “kinh tế” ngày nay có nghĩa hoạt động lao động SX, trao đổi phân phối hàng hóa Nhận xét VD2:“xuân” 1: nghĩa gôc; “xuân”2: nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.“tay”1: nghĩa gốc; “tay”2 : nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.2. Kết luận : Ghi nhớ Sgk/56II. Luyện tậpBT 1:-a, “chân”: một bộ phận cơ thể con người => nghĩa gốc.-b, “chân”: một vị trí trong đội tuyển => nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.BT2: Từ trà được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.- Trà trong cách dùng này có nghĩa là sản phẩm từ thực vật, được chế biến dưới dạng khô, dùng để pha nước uống.BT3: Từ đồng hồ được dùng với nghĩa chuyển (chỉ khí cụ dùng để đo có bề ngoài giống đồng hồ)  Chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụb/ Hội chứng :Nghĩa gốc :Tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh.Nghĩa chuyển :Tập hợp nhiều hiện tượng, sự kiện, biểu hiện một tình trạng, một vấn đề xã hội, cùng xuất hiện nhiều nơi.a) Ng©n hµngNghÜa gèc: Tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh doanh vµ qu¶n lÝ c¸c nghiÖp vô tiÒn tÖ, tÝn dông. NghÜa chuyÓn: Kho l­u trữ dữ liÖu, bé phËn c¬ thÓ ®Ó sö dông khi cÇn thiÕt.BT4BT5. ( về nhà) VÀO NHÀ NGỤC QUẢNG ĐÔNG CẢM TÁCVẫn là hào kiệt, vẫn phong lưu, Chạy mỏi chân thì hãy ở tù. Đã khách không nhà trong bốn biển, Lại người có tội giữa năm châu. Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế, Mở miệng cười tan cuộc oán thù. Thân ấy vẫn còn, còn sự nghiệp, Bao nhiêu nguy hiểm sợ gì đâu. Phan Bội Châu (Ngữ văn 8 - Tập1) - Kinh tÕ (nghÜa trong bµi th¬): C¸ch nãi t¾t cña kinh bang tÕ thÕ cã nghÜa lµ trÞ n­ưíc cøu ®êi - Kinh tÕ (ngµy nay): Toµn bé ho¹t ®éng cña con ng­ưêi trong lao ®éng s¶n xuÊt, trao ®æi, ph©n phèi vµ sö dông cña c¶i, vËt chÊt lµm ra. Xã hội phát triển, từ vựng của ngôn ngữ cũng không ngừng phát triểnI. Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ1. Tìm hiểu VD ( Sgk)Nhận xét VD1: Trong bài thơ “kinh tế” có nghĩa là “kinh bang tế thế” (trị nước cứu đời). Từ “kinh tế” ngày nay có nghĩa hoạt động lao động sản xuất, trao đổi phân phối hàng hóa TIẾT 21: SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG TUẦN 5I. Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ1. Tìm hiểu VD ( Sgk)* Nhận xét VD1: Trong bài thơ “kinh tế” có nghĩa là “kinh bang tế thế” ( trị nước cứu đời).Từ “kinh tế” ngày nay có nghĩa hoạt động lao động SX, trao đổi phân phối hàng hóa a. - Gần xa nô nức yến anh, Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân(1). Dập dìu tài tử giai nhân, Ngựa xe như nước áo quần như nêm. - Ngày xuân(2) em hãy còn dài, Xót tình máu mủ thay lời nước non.Ví dụ 2: b. - Được lời như cởi tấm lòng, Gởi kim thoa với khăn hồng trao tay(1). - Cũng nhà hành viện xưa nay, Cũng phường bán thịt cũng tay(2) buôn người- Tay(1):bộ phận phía trên của cơ thể, từ vai đến ngón, dùng để cầm, nắm Nghĩa gốc- Tay(2): người chuyên hoạt động hay giỏi về môt môn, một nghề. Nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.-Xuân (1): mùa chuyển tiếp từ đông sang hạ, mùa mở đầu một năm.  Nghĩa gốc -Xuân (2): tuổi trẻ Nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụMột trong những cách phát triển từ vựng tiếng Việt là phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa gốc của chúng.Nhận xét VD2:“xuân” 1: nghĩa gốc, “xuân”2: nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.“tay”1: nghĩa gốc , “tay”2 : nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.TIẾT 21: SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG TUẦN 5I. Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ1. Tìm hiểu VD ( Sgk)* Nhận xét VD1: Trong bài thơ “kinh tế” có nghĩa là “kinh bang tế thế” ( trị nước cứu đời).Từ “kinh tế” ngày nay có nghĩa hoạt động lao động SX, trao đổi phân phối hàng hóa Nhận xét VD2:“xuân” 1: nghĩa gôc; “xuân”2: nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.“tay”1: nghĩa gốc; “tay”2 : nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.Ví dụ 1: Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ. (Viễn Phương- Viếng lăng Bác) “ mặt trời” trong lăng : hình ảnh ẩn dụ chỉ Bác Hồ . Từ “mặt trời” đã chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụ.Dùng nghĩa lâm thời chứ không phải phát triển từ thành nhiều nghĩa.VÝ dô 2:¸o chµm ®­ưa buæi ph©n liCÇm tay nhau biÕt nãi gì h«m nay. ( ViÖt B¾c - Tè Hữu ) - ¸o chµm: con ng­ưêi ViÖt B¾c (LÊy dÊu hiÖu cña sù vËt ®Ó gäi sù vËt) -> Ho¸n dô tu tõ - Vì sao ngôn ngữ không ngừng phát triển ?- Có những phương thức nào phát triển nghĩa của từ ngữ ?SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG Xã hội phát triển, từ vựng của ngôn ngữ cũng không ngừng phát triển.Một trong những cách phát triển từ vựng tiếng Việt là phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa gốc của chúng.Phương thứcchuyển nghĩaPhương thức hoán dụNghĩa chuyển Phương thức ẩn dụTIẾT 21: SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG TUẦN 5I. Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ1. Tìm hiểu VD ( Sgk)* Nhận xét VD1: Trong bài thơ “kinh tế” có nghĩa là “kinh bang tế thế” ( trị nước cứu đời).Từ “kinh tế” ngày nay có nghĩa hoạt động lao động SX, trao đổi phân phối hàng hóa Nhận xét VD2:“xuân” 1: nghĩa gôc; “xuân”2: nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.“tay”1: nghĩa gốc; “tay”2 : nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.2. Kết luận : Ghi nhớ Sgk/56II. Luyện tậpBài tập 1(SGK-T56)a) Đề huề lưng túi gió trăng, Sau chân theo một vài thằng con con. (Nguyễn Du, Truyện Kiều)b) Năm em học sinh lớp 9A có chân trong đội tuyển của trường đi dự “Hội khỏe Phù Đổng”. a) Đề huề lưng túi gió trăng, Sau chân theo một vài thằng con con. (Nguyễn Du, Truyện Kiều) -Chân: một bộ phận trên cơ thể con người ->Nghĩa gốcb) Năm em học sinh lớp 9A có chân trong đội tuyển của trường đi dự “Hội khỏe Phù Đổng”.-Chân: một vị trí trong đội tuyển->Nghĩa chuyển ( Phương thức hoán dụ)BT 1:-a/ “chân”: một bộ phận cơ thể con người => nghĩa gốc.-b/ “chân”: một vị trí trong đội tuyển => nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.TIẾT 21: SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG TUẦN 5I. Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ1. Tìm hiểu VD ( Sgk)* Nhận xét VD1: Trong bài thơ “kinh tế” có nghĩa là “kinh bang tế thế” ( trị nước cứu đời).Từ “kinh tế” ngày nay có nghĩa hoạt động lao động SX, trao đổi phân phối hàng hóa Nhận xét VD2:“xuân” 1: nghĩa gôc; “xuân”2: nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.“tay”1: nghĩa gốc; “tay”2 : nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.2. Kết luận : Ghi nhớ Sgk/56II. Luyện tậpBT 1:-a, “chân”: một bộ phận cơ thể con người => nghĩa gốc.-b, “chân”: một vị trí trong đội tuyển => nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.Bài tập 2 (SGK-T/57) Từ trà được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.- Trà trong cách dùng này có nghĩa là sản phẩm từ thực vật, được chế biến dưới dạng khô, dùng để pha nước uống.BT2: Từ trà được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.- Trà trong cách dùng này có nghĩa là sản phẩm từ thực vật, được chế biến dưới dạng khô, dùng để pha nước uống.TIẾT 21: SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG TUẦN 5I. Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ1. Tìm hiểu VD ( Sgk)* Nhận xét VD1: Trong bài thơ “kinh tế” có nghĩa là “kinh bang tế thế” ( trị nước cứu đời).Từ “kinh tế” ngày nay có nghĩa hoạt động lao động SX, trao đổi phân phối hàng hóa Nhận xét VD2:“xuân” 1: nghĩa gôc; “xuân”2: nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.“tay”1: nghĩa gốc; “tay”2 : nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.2. Kết luận : Ghi nhớ Sgk/56II. Luyện tậpBT 1:-a, “chân”: một bộ phận cơ thể con người => nghĩa gốc.-b, “chân”: một vị trí trong đội tuyển => nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.BT2: Từ trà được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.- Trà trong cách dùng này có nghĩa là sản phẩm từ thực vật, được chế biến dưới dạng khô, dùng để pha nước uống.Bài tập 3 (SGK-T57) >Từ đồng hồ được dùng với nghĩa chuyển (chỉ khí cụ dùng để đo có bề ngoài giống đồng hồ)  Chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụBT3: Từ “đồng hồ” được dùng với nghĩa chuyển (chỉ khí cụ dùng để đo có bề ngoài giống đồng hồ)  Chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụTIẾT 21: SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG TUẦN 5I. Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ1. Tìm hiểu VD ( Sgk)* Nhận xét VD1: Trong bài thơ “kinh tế” có nghĩa là “kinh bang tế thế” ( trị nước cứu đời).Từ “kinh tế” ngày nay có nghĩa hoạt động lao động SX, trao đổi phân phối hàng hóa Nhận xét VD2:“xuân” 1: nghĩa gôc; “xuân”2: nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.“tay”1: nghĩa gốc; “tay”2 : nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.2. Kết luận : Ghi nhớ Sgk/56II. Luyện tậpBT 1:-a, “chân”: một bộ phận cơ thể con người => nghĩa gốc.-b, “chân”: một vị trí trong đội tuyển => nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.BT2: Từ trà được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.- Trà trong cách dùng này có nghĩa là sản phẩm từ thực vật, được chế biến dưới dạng khô, dùng để pha nước uống.BT3: Từ đồng hồ được dùng với nghĩa chuyển (chỉ khí cụ dùng để đo có bề ngoài giống đồng hồ)  Chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụBài tập 4 (SGK-T/57) a) Ng©n hµngNghÜa gèc: Tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh doanh vµ qu¶n lÝ c¸c nghiÖp vô tiÒn tÖ, tÝn dông. VD:Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam,Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam.NghÜa chuyÓn: Kho l­ưu trữ dữ liÖu, bé phËn c¬ thÓ ®Ó sö dông khi cÇn thiÕt. VD: Ng©n hµng m¸u, Ng©n hµng dữ liÖu, Ng©n hµng ®Ò thi,...Bài tập 4 :b/ Hội chứng :Nghĩa gốc :Tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh.VD: Hội chứng viêm đường hô hấp cấp rất phức tạp.Nghĩa chuyển :Tập hợp nhiều hiện tượng, sự kiện, biểu hiện một tình trạng, một vấn đề xã hội, cùng xuất hiện nhiều nơi.VD :Lạm phát, thất nghiệp là hội chứng của tình trạng suy thoái kinh tế.TIẾT 21: SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG TUẦN 5I. Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ1. Tìm hiểu VD ( Sgk)* Nhận xét VD1: Trong bài thơ “kinh tế” có nghĩa là “kinh bang tế thế” ( trị nước cứu đời).Từ “kinh tế” ngày nay có nghĩa hoạt động lao động SX, trao đổi phân phối hàng hóa Nhận xét VD2:“xuân” 1: nghĩa gôc; “xuân”2: nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.“tay”1: nghĩa gốc; “tay”2 : nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.2. Kết luận : Ghi nhớ Sgk/56II. Luyện tậpBT 1:-a, “chân”: một bộ phận cơ thể con người => nghĩa gốc.-b, “chân”: một vị trí trong đội tuyển => nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ.BT2: Từ trà được dùng với nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ.- Trà trong cách dùng này có nghĩa là sản phẩm từ thực vật, được chế biến dưới dạng khô, dùng để pha nước uống.BT3: Từ đồng hồ được dùng với nghĩa chuyển (chỉ khí cụ dùng để đo có bề ngoài giống đồng hồ)  Chuyển nghĩa theo phương thức ẩn dụb/ Hội chứng :Nghĩa gốc :Tập hợp nhiều triệu chứng cùng xuất hiện của bệnh.Nghĩa chuyển :Tập hợp nhiều hiện tượng, sự kiện, biểu hiện một tình trạng, một vấn đề xã hội, cùng xuất hiện nhiều nơi.a) Ng©n hµngNghÜa gèc: Tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh doanh vµ qu¶n lÝ c¸c nghiÖp vô tiÒn tÖ, tÝn dông. NghÜa chuyÓn: Kho l­u trữ dữ liÖu, bé phËn c¬ thÓ ®Ó sö dông khi cÇn thiÕt.BT4BT5. ( về nhà)Hướng dẫn học bài Học thuộc phần ghi nhớ, hoàn thiện các bài tập còn lại. Tìm ví dụ về sự phát triển nghĩa của từ vựng trên cơ sở nghĩa gốc Tìm ví dụ về hai phương thức phát triển nghĩa của từ vựng: phương thức ẩn dụ và phương thức hoán dụ. Đọc một số mục từ trong từ điển và xác định nghĩa gốc, nghĩa chuyển của từ đó. - Soạn bài :Sự phát triển của từ vựng (tt)Bài tập 4 (SGK-T57) c) SètNghÜa gèc: NhiÖt ®é c¬ thÓ lªn qu¸ cao so møc bình th­ưêng do bÞ bÖnh.VD:Anh ấy bị sốt đến 40 độNghÜa chuyÓn: Tr¹ng th¸i tăng ®ét ngét vÒ nhu cÇu khiÕn hµng trë nªn khan hiÕm, tăng nhanh. VD: C¬n sèt ®Êt, c¬n sèt vµng