Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Văn bản: Bài thơ về tiểu đội xe không kính (Phạm Tiến Duật)

Bài thơ về tiểu đội xe không kínhI, Tìm hiểu về tác giả, tác phẩmTác giảPhạm Tiến Duật sinh năm 1941, quê ở huyện Thanh Ba,tỉnh Phú Thọ. Sau khi tốt nghiệp đại học, Phạm Tiến Duậtgia nhập quân đội, hoạt động trên tuyến đường Trường Sơnvà trở thành một trong những gương mặt tiêu biểu của thếhệ các nhà thơ trẻ thời chống Mĩ cứu nước. Thơ Phạm TiếnDuật tập trung thể hiện hình ảnh thế hệ trẻ trong cuộc khángchiến chống Mĩ qua các hình tượng người lính và cô thanhniên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn. Thơ ông cógiọng điệu trẻ trung, sôi nổi, hồn nhiên, tinh nghịch mà sâu sắcPhạm Tiến DuậtTác phẩmBài thơ về tiểu đội xe không kính (1969) nằm trong chùm thơ Phạm Tiến Duật được tặng giải nhất cuộc thi thơ của báo Văn Nghệ năm 1969 và đượcđưa vào tập thơ Vầng trăng quầng lửa của tác giảVới chất liệu hiện thực sinh động của cuộc sống ácliệt, nơi chiến trường khói lửa, với tất cả sức trẻ và niềm tin yêu, nhà thơ đã tạo nên những vần thơ hàosảng, khỏe khoắn, rất lính, dường như không thấyđọng lại trong đó sự mệt mỏi, nao lòng.Phải chăngchính những điều ấy đã tạo nên sức mạnh như vũ bão của đội quân Việt Nam trong cuộc chiến chốngkẻ thù đế quốc?Những hỡnh ảnh xe vận tải đường Trường SơnII, Đọc hiểu văn bản Chiến tranh đã qua đi hơn 30 năm, thời gian có thể phủ bụi lên quá khứ nhưng con người Việt Nam sẽ không thểnào quên về cuộc chiến khốc liệt mà hào hùng của dântộc chống lại kẻ thù hung bạo - đế quốc Mĩ. Những bàithơ, bài nhạc sẽ còn mãi với thời gian bởi giá trị bất diệtbủa nó. Những trang thơ như Bài thơ về tiểu đội xe khôngkính đã khắc họa phần nào vẻ đẹp của thế hệ thanh niênthời chống Mĩ, những con người Xẻ dọc Trường Sơn đicứu nước/ Mà lòng phơi phới dậy tương lai. Họ đã cốnghiến, hi sinh cả tuổi xuân của mình vì những mùa xuânbình yên cho dân tộc, họ thật cao cả biết bao!1. Nhan đềấn tượng của em về nhan đề bài thơ? Em thấy có cần thay đổi cho gọn hơn không?Bài thơ có một nhan đề khá dài, tưởng có chỗ thừa, nhưng chínhnhan đề ấy lại thu hút người đọc ở cái vẻ lạ, độc đáo của nó. Nhanđề bài thơ đã làm nổi bật rõ hình ảnh của toàn bài: những chiếc xekhông kính. Hình ảnh này là một phát hiện khá thú vị của tác giả,thể hiện sự gắn bó và am hiểu hiện thực đời sống chiến tranh trên tuyến đường Trường Sơn. Hai chữ “bài thơ” không phải là thừa. Nhà thơ không chỉ muốn nói hiện thực khốc liệt của chiến tranhmà điều chủ yếu là nói về chất thơ của hiện thực ấy, chất thơ củatuổi trẻ hiên ngang, dũng cảm, trẻ trung, vượt lên thiếu thốn, giankhổ, hiểm nguy của chiến tranh. Đó mới là vẻ đẹp lãng mạn của bài thơ.2. Hình ảnh những chiến sỹ lái xea, Những chiếc xe không kínhBài thơ nổi bật lên hình ảnh những chiếc xe độc đáo:những chiếc xe không kính vẫn băng ra chiến trường.Xưa nay, những hình ảnh xe cộ, tàu thuyền nếu đưavào thơ thì thường được “mĩ lệ hóa”, “lãng mạn hóa”và thường mang ý nghĩa tượng trưng hơn là tả thực.Nay hình ảnh chiếc xe không kính của Phạm Tiến Duật là một hình ảnh thực, thực đến trần trụi – mộtđiều tưởng như chỉ gây những khó khăn, gian khổ lạichứa đựng bao kỉ niệm không thể quên trong đời anhlính lái xe.Nguyên nhân của những chiếc xe không kínhKhông có kính không phải vì xe không có kínhBom giật bom rung kính vỡ đi rồiHai câu thơ trần trụi, thô mộc như những câu văn xuôi, như lời kể chuyện tâm tình. Phải chăng sự thật thảm khốc của chiến tranh không cần tô vẽ, tự nó đã nói lên tất cả? Bom đạn vẫn rơi, các anh lại vẫn phải ra trận, do đó chiếc xe lại càng biến dạng hơnKhông có kính rồi, xe không có đènKhông có mui xe, thùng xe có xướcHình ảnh những chiếc xe không kính vốn khônghiếm trong chiến tranh, nhưng phải có hồn thơnhạy cảm với nét ngang tàng và tinh nghịch, ưacái lạ như Phạm Tiến Duật mới nhận ra được vàđưa nó vào thành hình tượng thơ độc đáo của thờichiến tranh chống Mĩ. Hình tượng thơ ấy cùng với nụ cười trẻ trung của những người lính láixe cứ băng băng qua những nẻo đường, in đậmtrong tâm trí người đọc - như một biểu tượng đẹp về tinh thần quả cảm, gian nan không hềnản của thế hệ thanh niên Việt Namthời chống Mĩ.b, Những chiến sỹ lái xeXe không có kính thì sao?Có gióVào xoa mắt đắngCó bụi Bụi phun tóc trắng như ngưười già mặt lấmCó mưa ưướt áo mưưa tuôn mưa xối như ngoài trờiTuổi trẻ mang trong mình tâm hồn sôi nổi, dám nghĩ dám làm,coi thường gian khổ hiểm nguy. Do đó, khó khăn với những chiến sỹ lái xe cũng là chuyện thường, họ vẫn cười nói, vẫn gắn bó bên nhau, thậm chí coi những khó khăn là những lúc thể hiện sự vui vẻ, trẻ trung của mình. Không có kính thì nhìn đường đi sẽ rõ hơn, sẽ thấy gần gũi với thiên nhiên hơn.Bụi làm lấm mặt, bạc trắng tóc ư, không hề gì, gần bên nhauchâm điếu thuốc và lại cười ha ha. Còn trời mưa, ướt áo thì áolại tự khô Tất cả sẽ là những khó khăn nếu như con người không có ý chí, lòng can đảm và tinh thần lạc quan, nhưng với những người chiến sỹ lái xe, các anh đã sẵn sàng và chấp nhận tất cả. Tiểu đội của các anh, những người điều khiểnnhững chiếc xe không kính đã bắt tay nhau, chia sẻ tình đồngchí đồng đội qua những cửa kính vỡ rồi mà lòng vẫn phơi phới niềm vui.Hình ảnh người chiến sỹ lái xe cứ ngạo nghễ ung dung từ đầu cho đến cuối bài thơ. Các anh hiện ra với những nét tính cách cao đẹp : một tư thế ung dung, hiên ngang, mộtThái độ bất chấp khó khăn, gian khổ, nguy hiểm. GiọngThơ càng thể hiện rõ nét hơn thái độ ngang tàng ấy, đặcBiệt là trong những cấu trúc được lặp lại “ừ thì ”, “chưaCần”, và những chi tiết “phì phèo châm điếu thuốc- nhìnNhau mặt lấm cười ha ha”, “lái trăm cây số nữa” Phạm Tiến Duật đã kết hợp linh hoạt thể thơ bảy chữ và thể támChữ, tạo cho điệu thơ gần với lời nói, tự nhiên, sinh động.Bài thơ như một câu chuyện người lính kể về mình, có nóiđến khó khăn, gian khổ mà vẫn toát lên tiếng cười trẻ trung,để lại trong lòng người niềm cảm phục, mến yêu.Không có kính, rồi xe không có đènKhông có mui xe, thùng xe có xướcXe vẫn chạy vì miền Nam phía trướcChỉ cần trong xe có một trái tim.Khó khăn nối tiếp khó khăn, hiểm nguy lại càng thêm chồng chất bởi hiện thực chiến tranh là điều dễ nhìn thấy và không sao tránh khỏi. Những người chiến sỹ nay đây mai đó, dọc ngang trên mọi nẻo đường, trực tiếp đương đầu với mọi hiểm nguy vậy mà các anh vẫn sát cánh bên nhau “Lại đi, lại đi trời xanh thêm”. Xe của các anh không có kính, rồi không có đen, không có mui xe, thùng xe có xước nhưng xe vẫn đi được, vẫn lao về phía trước- về miền Nam thân yêu bởi vì trong mỗi chiếc xe ấy “có một trái tim”. Trái tim của các anh đã và sẽ mãi đập vì miền Nam, vì Việt Nam thống nhất. Chỉ cần trong xe có một trái tim