Bài giảng Ngữ văn 9 - Văn bản: Đồng chí (Chính Hữu)

 Chiến thắng Điện Biên phủ 
Chín năm làm một Điện Biên Nên vành hoa đỏ, nên thiên sử vàng 
- Chính Hữu là nhà thơ quân đội, trưởng thành trong k háng chiến chống Pháp. 
- Thơ ông thường viết về người lính và chiến tranh. 
- Phong cách thơ: cảm xúc dồn nén, ngôn ngữ và hình ảnh chọn lọc. 
Tác phẩm chính là các tập thơ: Đầu súng trăng treo ( in năm 1966), Thơ Chính Hữu (tuyển- 1997), Tuyển tập Chính Hữu (1998) 
- Sáng tác năm 1948, thời kì đầu của cuộc k/c chống Pháp đầy khó khăn, gian khổ. In trong tập “Đầu súng trăng treo” 
- Là một trong những t/p’ tiêu biểu nhất viết về người lính cách mạng của văn học thời kháng chiến chống Pháp. 
- Thể thơ: tự do 
- PTBĐ chính: biểu cảm 
* Chính Hữu nói về sự ra đời của bài thơ “Đồng chí” 
“ Cuối năm 1947, tôi tham gia chiến dịch Việt Bắc -Thu đông (1947). Chúng tôi phục kích từng chặng đánh , phải nói là gian khổ. Bản thân tôi phong phanh trên người một bộ áo cánh, đầu không mũ, chân không giày. Đêm ngủ phải rải lá khô để nằm, không chăn, màn .Sau đó tôi ốm, phải nằm lại điều trị; đơn vị cử một đồng chí ở lại săn sóc tôi. Trong khi ốm, nằm tại nhà sàn heo hút, tôi làm bài thơ “ Đồng chí”. 
 Trong bài thơ, có những chi tiết không phải là của tôi, mà là của bạn, nhưng cơ bản thì là của tôi. Tất cả những hình ảnh gian khổ của đời lính thiếu ăn, thiếu mặc, sốt rét, bệnh tật bạn và tôi đều cùng trải qua. Trong những hoàn cảnh đó,chúng tôi là một, gắn bó trong tình đồng đội .” 
 Đồng chí 
Quê hương anh nước mặn đồng chua 
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá. 
Anh với tôi đôi người xa lạ 
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau, 
Súng bên súng, đầu sát bên đầu, 
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỷ. 
Đồng chí ! 
Ruộng nương anh gửi bạn thân cày 
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay 
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính. 
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh 
Sốt run người vầng trán ướt mồ hôi. 
Áo anh rách vai 
Quần tôi có vài mảnh vá 
Miệng cười buốt giá 
Chân không giày 
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay. 
Đêm nay rừng hoang sương muối 
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới 
Đầu súng trăng treo. 
Cơ sở hình thành 
 của tình đồng chí 
Những biểu hiện và sức mạnh của tình đồng chí 
Bức tranh đẹp về tình đồng chí 
Quê hương anh nước mặn đồng chua 
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá 
Anh với tôi đôi người xa lạ 
Tự phương trời chẳng hẹn quan nhau 
Súng bên súng, đầu sát bên đầu 
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ 
Đồng chí! 
 Cùng hoàn cảnh xuất thân: từ nông dân nghèo khó 
Cùng chung chí hướng, lí tưởng 
Cùng chung nhiệm vụ, chung chiến hào 
Cùng chia sẻ gian lao,thiếu thốn 
 Hđ cặp đôi (3’) 
	 Những người lính trong bài thơ xuất thân từ những miền quê ntn? Chi tiết nào cho em thấy điều đó? 
	Em hiểu thế nào là nước mặn đồng chua, đất cày lên sỏi đá ? Tác giả đã s/d biện pháp nghệ thuật gì trong hai câu thơ trên? Nhận xét gì về cách giới thiệu của t/g? 
	Qua đó em có nhận xét gì về nguồn gốc xuất thân của những người lính? 
nước mặn đồng chua 
đất cày lên sỏi đá 
 Xuất thân từ nông dân nghèo khó 
 Quê hương anh 
 Làng tôi nghèo 
Hđ cặp đôi (3’): 
 	 Vì sao anh với tôi từ những người xa lạ, chẳng hẹn mà lại quen nhau ? 
	Em hiểu thế nào về hình ảnh "Súng bên...bên đầu" ? Tác giả đã sử dụng nghệ thuật gì? Như vậy, ngoài chung nguồn gốc xuất thân, họ còn có điểm gì chung? 
Hđ cá nhân (1’) 
	 Hình ảnh “đêm rét chung chăn” nói lên điều gì? Tác giả đã sử dựng nghệ thuật gì? Tác dụng? 
Quê hương anh nước mặn đồng chua 
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá 
Anh với tôi đôi người xa lạ 
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau 
Súng bên súng, đầu sát bên đầu 
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ 
Đồng chí! 
Thảo luận: 
 Dòng thứ 7 của đoạn thơ có gì đặc biệt? Em hãy cảm nhận vẻ đẹp của câu thơ ấy? 
	 Em có nhận xét gì về ngôn ngữ, hình ảnh và cách thể hiện tình cảm trong đoạn thơ? Từ đó em hiểu cơ sở hình thành nên tình đồng chí, đồng đội trong bài thơ là gì? 
 CƠ SỞ HÌNH THÀNH TÌNH ĐỒNG CHÍ 
Cùng chung hoàn cảnh xuất thân 
Cùng chung nhiệm vụ, lí tưởng 
Cùng chung khó khăn, thiếu thốn 
Xa lạ quen nhau tri kỉ Đồng chí: Cơ sở vững chắc, thiêng liêng, cao đẹp 
 NHỚ (Hồng Nguyên) 
Lũ chúng tôiBọn người tứ xứGặp nhau hồi chưa biết chữQuen nhau từ buổi “một hai”Súng bắn chưa quenQuân sự mươi bàiLòng vẫn cười vui kháng chiếnLột sắt đường tàuRèn thêm dao kiếmÁo vải chân khôngĐi lùng giặc đánhBa năm rồi gửi lại quê hươngMái lều gianhTiếng mõ đêm trườngLuống cày đất đỏÍt nhiều người vợ trẻMòn chân bên cối gạo canh khuya  
Ruộng nương, anh gửi bạn thân cày 
Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay 
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính 
	 Trong những giây phút nghỉ ngơi, họ đã tâm sự với nhau những gì? Em có nhận xét gì về những hình ảnh ruộng nương, gian nhà, giếng nước, gốc đa ? Nghệ thuật gì đã được sử dụng? 
 + NT: hình ảnh giản dị, quen thuộc, gần gũi, đậm chất dân gian, nghệ thuật hoán dụ có tính chất nhân hóa. 
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội 
Những phố dài xao xác hơi may 
Người ra đi đầu không ngoảnh lại 
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy 
 ( Nguyễn Đình Thi) 
Nhớ đêm ra đi đất trời khói lửa 
Cả kinh thành nghi ngút cháy sau lưng 
Những chàng trai chưa trắng nợ anh hùng 
Hồn mười phương phất phơ cờ đỏ thắm 
Rách tả tơi rồi đôi giày vạn dặm 
Bụi trường chinh phai bạc áo bào hoa 
 ( Chính Hữu, Ngày về ) 
Anh víi t«i c¬n ín l¹nh 
Sèt run ngư­êi 
¸ o r¸ch vai 
QuÇn vµi m¶nh v¸ 
Ch©n kh«ng giµy 
MiÖng c­ưêi buèt gi¸ 
Khó khăn, thiếu thốn 
của cuộc đời người lính 
Tinh thần lạc quan, 
coi thường gian khổ 
+ NT: Câu thơ đối xứng, sóng đôi, nghệ thuật tả thực, liệt kê, cảm xúc chân thành 
	 Không chỉ chia sẻ với nhau những khó khăn gian khổ, họ còn chia sẻ với nhau những gì? (Tình yêu thương) Thể hiện qua câu thơ nào? 	 
	 Em có nhận xét gì về cách biểu đạt tình cảm của tác giả? Cử chỉ tay nắm lấy bàn tay thể hiện điều gì? 
	  Cách biểu đạt trực tiếp 
	 Nhận xét về nghệ thuật và ngôn ngữ của cả đoạn thơ? Qua đó em cảm nhận được điều gì về biểu hiện của tình đồng chí, đồng đội? 
	  + Nghệ thuật tả thực, ngôn ngữ bình dị, hàm súc. 
Giọt mồ hôi rơi trên má anh vàng nghệ 
Anh vệ quốc quân ơi sao mà yêu anh thế 
 ( Tố Hữu) 
Tây tiến đoàn binh không mọc tóc 
Quân xanh màu lá giữ oai hùm 
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới 
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm 
 ( Quang Dũng) 
Đêm nay rừng hoang sương muối Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới Đầu súng trăng treo. 
12 
6 
9 
3 
11 
10 
8 
7 
5 
4 
2 
1 
th¶o luËn nhãm Bµn 2' 
 	 Cã ý kiÕn cho r»ng, hình ¶nh sóng vµ tr ă ng trong c©u th¬ kh«ng chØ cã ý nghÜa t¶ thùc mµ cßn mang ý nghÜa biÓu t­ưîng. Em cã ®ång ý víi ý kiÕn ®ã kh«ng? V ì sao? 
Đêm nay rừng hoang sương muối 
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới 
Đầu súng trăng treo. 
Đầu súng trăng treo. 
Trăng 
Súng 
 chiến tranh(thực tại, mang tính  chất chiến đấu ) 
>< 
 hòa bình(mơ mộng, mang tính chất trữ tình) 
 -> chÊt chiÕn sÜ vµ thi sÜ 
(GÇn) 
(Xa) 
- Nền bức tranh (Hoàn cảnh chiến đấu của những người lính) : 
+ Thời gian: đêm 
+ Không gian: rừng hoang 
+ Thời tiết: sương muối 
-> NT tả thực làm nổi bật hoàn cảnh chiến đấu gian khổ, khắc nghiệt. 
- Hình ảnh 
+ Người lính : Đứng cạnh bên nhau, chờ giặc tới -> tư thế chủ động, h iên ngang, sát cánh bên nhau, sẵn sàng chiến đấu . 
+ Đầu súng trăng treo 
Súng: là hiện thực khốc liệt của cuộc chiến. 
Trăng: là hình ảnh của thiên nhiên tươi đẹp, của cuộc sống hòa bình. 
-> Câu thơ gợi liên tưởng giữa hiện thực và lãng mạn, chiến sĩ và thi sĩ. 
 Hình ảnh đẹp thể hiện tâm hồn thi sĩ trong con  người chiến sĩ (tâm hồn lãng mạn của người lính) 
1. Nghệ thuật 
- Chi tiết, hình ảnh, ngôn ngữ giản dị, chân thực, cô đọng, giàu sức biểu cảm. 
- Bút pháp tả thực kết hợp với lãng mạn một cách hài hòa, tạo nên hình ảnh thơ đẹp mang ý nghĩa biểu tượng. 
2. Nội dung 
 Bài thơ ca ngợi tình đồng chí, đồng đội cao đẹp của những người lính cách mạng qua đó làm nổi bật hình ảnh anh bộ đội cụ Hồ thời kì k/c chống Pháp. 
C¶m nhËn cña em vÒ hình ¶nh anh bé ®éi cô Hå 
Đó là anh bộ đội xuất thân từ nông dân. Họ sẵn 
sàng bỏ lại những gì quý giá, thân thiết của 
cuộc sống nơi làng quê để ra đi vì nghĩa lớn. 
Những người lính cách mạng trải qua những gian lao, thiếu thốn tột cùng nhưng ở họ vẫn sáng ngời lên tinh thần lạc quan cách mạng. 
Đẹp nhất ở họ là tình đồng chí, đồng đội sâu sắc, thắm thiết. 
Kết tinh hình ảnh người lính và tình đồng chí của họ là bức tranh đặc sắc trong đoạn cuối bài thơ. 
Vẻ đẹp bình dị 
mà cao cả 
Hướng dẫn học bài 
Học thuộc lòng bài thơ. 
2. Phân tích 7 câu th ơ đầu. 
3. Soạn bài: Bài thơ về tiểu đội xe không kính 
18 
CHÚC CÁC EM VUI KHOẺ, HỌC GIỎI 
XIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN QUÍ THẦY CÔ GIÁO ĐÃ THAM DỰ TIẾT HỌC 
Ca ngợi vẻ đẹp của người lính cụ Hồ thời chống Pháp 
Ruộng nương anh gửi bạn thân cày 
Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay 
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính. 
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh 
Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi. 
Áo anh rách vai 
Quần tôi có vài mảnh vá 
Miệng cười buốt giá 
Chân không giày 
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay. 
- Nghệ thuật ẩn dụ, nhân hóa->người lính hiểu, cảm thông sâu xa tâm tư, nỗi lòng của nhau 
-Sẵn sàng ra đi vì nghĩa lớn với một thái độ mạnh 
mẽ, dứt khoát. 
mặc kệ 
- Hình ảnh tả thực 
- Các câu thơ sóng đôi, đối ứng nhau. 
- > Cùng chia sẻ những gian lao, thiếu thốn trong cuộc đời người lính 
- Tình cảm gắn bó sâu năng, tinh thần đoàn kết. 
- Truyền cho nhau hơi ấm, sức mạnh