Bài giảng Ngữ văn Khối lớp 9 - Văn bản: Viếng lăng Bác (Viễn Phương)

Viếng Lăng Bác 
Viễn Phương 
MỤC TIÊU BÀI HỌC 
1. Kiến thức 
- Cảm nhận được niềm xúc cảm chân thành, tha thiết của người con miền Nam đối với Bác Hồ kính yêu. 
- Thấy được sáng tạo nghệ thuật độc đáo của tác giả thể hiện trong bài thơ. 
2. Kỹ năng: 
- Đọc – hiểu một văn bản thơ trữ tình. 
- Có khả năng trình bày những suy nghĩ, cảm nhận về một hình ảnh thơ, một khổ thơ, một tác phẩm thơ. 
- Tên khai sinh: Phan Thanh Viễn, 1928 - 2005), quê An Giang . 
- Ông th am gia hai cuộc kháng chiến chống Pháp , chống Mỹ và là một trong những cây bút xuất hiện sớm nhất của nền văn nghệ giải phóng. 
Thơ ông thường nhỏ nhẹ, giàu tình cảm và chất thơ mộng, dù trong hoàn cảnh chiến đấu ác liệt nhất. 
I. ĐỌC - TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả 
Tác giả Viễn Phương 
Một số tác phẩm của Viễn Phương 
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác 
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát 
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam 
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng. 
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ 
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ 
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân 
Viếng lăng Bác 
Viễn Phương 
Mai về miền Nam thương trào nước mắt 
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác 
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây 
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này. 
Viếng lăng Bác 
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên 
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền 
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi 
Mà sao nghe nhói ở trong tim ! 
 2. Tác phẩm 
 a. Đọc, tìm hiểu chú thích 
 b. Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác - Xuất xứ: in trong tập thơ “Như mây mùa xuân” (1978). 
- Hoàn cảnh sáng tác: Năm 1976, đất nước thống nhất, lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng vừa khánh thành, Viễn Phương ra thăm miền Bắc, lần đầu tiên cùng đoàn đại biểu miền Nam vào lăng viếng Bác Hồ. 
c. Thể thơ: Thể thơ tám chữ. 
Bố cục và mạch cảm xúc 
Cảm xúc trước cảnh vật bên ngoài lăng Bác (Khổ 1) 
Cảm xúc khi hòa vào dòng người vào lăng viếng Bác (Khổ 2) 
Cảm xúc khi vào trong lăng viếng Bác (Khổ 3) 
Cảm xúc khi rời lăng Bác ra về (Khổ 4) 
Mạch cảm xúc vận động theo hành trình vào lăng viếng Bác. 
 1. Cảm xúc tác giả trước cảnh bên ngoài lăng Bác 
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác 
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát 
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam 
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng. 
- Câu thơ đầu tiên: một lời thông báo mà ẩn chứa bao cảm xúc 
+ Cách xưng hô “ con ” thể hiện tình cảm gắn bó. 
+ Đ ộng từ “thăm” giảm đi nỗi đau thương mất mát, đồng thời cho thấy Bác Hồ như vẫn còn sống mãi trong tâm trí của mọi người. 
+ Hai chữ miền Nam gợi tình cảm hai chiều thắm thiết giữa Bác và nhân dân miền Nam. 
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác 
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát 
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam 
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng. 
- Hình ảnh hàng tre: 
+ Mang ý nghĩa thực 
+ Mang ý nghĩa ẩn dụ : tượng trưng cho sức sống bền bỉ mãnh liệt và khí phách, phẩm chất của con người Việt Nam trong chiến đấu, gian khổ vẫn kiên trung, bất khuất. 
 Cảm xúc của nhà thơ: x úc động, tự hào: 
+ Câu đặc biệt Ôi 
+ Hình ảnh ẩn dụ bão táp mưa sa, hàng tre 
2. Cảm xúc của tác giả khi cùng đoàn người xếp hàng vào lăng viếng Bác 
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ 
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ 
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân 
- Hai câu thơ đầu kết cấu sóng đôi. 
- Hình ảnh ẩn dụ “ một mặt trời trong lăng rất đỏ ” ca ngợi sự vĩ đại của Bác, công lao to lớn của Bác đối với đất nước ; cách mạng dân tộc Việt Nam. 
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ 
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân 
- “ đi trong thương nhớ ” mở ra không gian tâm tưởng, không gian của hoài niệm , nhớ thương. 
- Hình ảnh tràng hoa: 
	Ý nghĩa tả thực 
	Ý nghĩa ẩn dụ: mỗi người là một bông hoa, dòng người kết thành tràng hoa, tràng hoa của niềm kính yêu và tiếc thương vô hạn dâng lên Bác. 
 Hình ảnh bảy chín mùa xuân chỉ 79 tuổi đời của Bác và Bác đã sống một cuộc đời tươi đẹp như những mùa xuân . 
3. Cảm xúc của tác giả khi vào trong lăng viếng Bác 
 Bác nằm trong giấc ngủ bình yên 
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền 
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi 
Mà sao nghe nhói ở trong tim ! 
- Không gian: yên tĩnh, trang nghiêm với ánh đèn dịu nhẹ 
 Hình ảnh Bác: thanh thản như đang chìm trong giấc ngủ. 
 Hình ảnh “vầng trăng sáng dịu hiền” gợi tâm hồn trong sáng, hiền dịu, giản dị mà thanh cao của Bác. 
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi 
Mà sao nghe nhói ở trong tim 
 Cụm từ vẫn biết . Mà sao khiến lời thơ nghẹn ngào, xúc động. 
 Hình ảnh ẩn dụ trời xanh là mãi mãi: sự vĩnh hằng, bất tử của hình ảnh Bác Hồ. 
 Động từ nhói thể hiện một cách chân thành, xúc động nỗi đau mất Bác. 
4. Cảm xúc của nhà thơ lúc rời lăng Bác ra về 
Mai về miền Nam thương trào nước mắt 
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác 
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây 
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này. 
 Hai chữ “miền Nam” được lặp lại so với khổ thơ đầu, nói về khoảng cách vời vợi của không gian. 
 Nhà thơ trực tiếp bộc lộ cảm xúc của mình qua cụm từ thương trào nước mắt. Động từ trào thể hiện một cách chân thành, mãnh liệt cảm xúc lưu luyến không muốn rời xa. 
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác 
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây 
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này. 
- Nhà thơ muốn làm con chim hót, muốn làm đoá hoa toả hương, muốn làm cây tre trung hiếu canh giữ giấc ngủ bình yên cho Người. 
- Điệp ngữ “muốn làm” những từ ngữ chỉ không gian gần gũi: đâu đây, quanh, chốn này nhấn mạnh ước nguyện và niềm lưu luyến của Viễn Phương. 
- Hình ảnh cây tre khép bài thơ: 
	 Tạo nên kết cấu đầu cuối tương ứng, khiến cho cảm xúc được trọn vẹn . 
	 Cây tre ẩn dụ cho tấm lòng trung hiếu, thủy chung nguyện đi theo con đường của Bác đã chọn lựa cho dân tộc Việt Nam. 
III. TỔNG KẾT 
1. Nội dung: Bài thơ đã thể hiện niềm xúc động, niềm thành kính thiêng liêng, biết ơn của nhà thơ cũng như của nhân dân đối với Bác Hồ khi vào lăng viếng Bác. 
2. Nghệ thuật: 
- Nhịp điệu thơ trầm lắng, trang trọng mà tha thiết, 
- Nhiều hình ảnh ẩn dụ đẹp mà gợi cảm, ngôn ngữ bình dị, cô đúc . 
	 Giáo sư Trần Đình Sử đã viết: " Bốn khổ thơ, khổ nào cũng đầy ắp ẩn dụ, những ẩn dụ đẹp và trang nhã, thể hiện sự thăng hoa của tình cảm cao cả, nâng cao tâm hồn con người. “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương là một đóng góp quý báu vào kho tàng thi ca viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, lãnh tụ vĩ đại kính yêu của dân tộc ". 
IV. LUYỆN TẬP 
	Kết thúc bài thơ Viếng lăng Bác, Viễn Phương xúc động viết: 
Mai về miền Na m thương trào nước mắt 
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác 
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây 
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này. 
1. Nêu hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm chứa đoạn thơ trên. 
2. Hình ảnh cây tre trong khổ thơ trên đã được nhắc đến trong những câu thơ nào của bài ? Nêu ý nghĩa của hình ảnh hàng tre trong những câu thơ đó. 
3. Viết một đoạn văn khoảng 10 câu theo phép lập luận diễn dịch để làm rõ cảm xúc lưu luyến, bịn rịn của tác giả đối với Bác khi rời lăng. Trong đoạn văn có sử dụng thành phần phụ chú và câu cảm thán. 
4. Chép thuộc đoạn thơ cũng thể hiện ước nguyện làm con chim hót, làm một nhành hoa của tác giả trong chương trình Ngữ văn 9. Ghi rõ tên tác giả, tác phẩm. 
- Hướng dẫn viết câu chủ đề: 
- Hướng dẫn triển khai nội dung và tạo sự liên kết: Làm rõ cảm xúc lưu luyến khi phải rời xa lăng Bác, đảm bảo được những ý cơ bản sau. 
- Lòng nhớ thương trào lên mãnh liệt: “thương trào nước mắt” 
 Nhà thơ gửi tấm lòng mình ở lại bằng cách muốn hoá thân, hoà nhập vào những cảnh vật ở bên lăng Bác. 
 Điệp ngữ “muốn làm” và những từ ngữ chỉ không gian gần gũi, gắn kết: “đâu đây”, “chốn này”, “quanh lăng” nhấn mạnh tình cảm lưu luyến không muốn rời xa. 
- Hình ảnh cây tre được lặp lại tạo cho bài thơ có kết cấu đầu cuối tương ứng, gây ấn tượng đậm nét và làm cho dòng cảm xúc được trọn vẹn. Hình ảnh ẩn dụ này còn khẳng định lòng kính yêu và trung thành vô hạn với lí tưởng của Bác, của dân tộc. 
- Ước nguyện của nhà thơ cũng là ước nguyện của triệu triệu người dân Việt Nam đối với Bác. 
- Hướng dẫn hoàn thành yêu cầu tiếng Việt.