Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Nghĩa tường minh và hàm ý

Nhiệt liệt chào mừng các thầy cô giáo về thăm lớp dự giờ lớp 9ATình huống 1Sắp đến giờ vào lớp, cô giáo hỏi lớp trưởng: - Mấy giờ rồi em?Tình huống 2: Nam đi học muộn, cô giáo hỏi:- Mấy giờ rồi em?Mục đích của hành động nói trong hai câu hỏi trên có gì khác nhau?Cô giáo muốn hỏi giờ. Cô giáo muốn nhắc nhở việc Nam đi học muộnĐọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:- Trời ơi, chỉ còn có năm phút ! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)1. Ví dụ SGK trang 75TH a. An hỏi : - Mẹ ơi ! Mẹ ăn cơm chưa mẹ?Mẹ trả lời : - Mẹ chưa ăn cơm con à.TH b. An hỏi :- Mẹ ơi ! Mẹ ăn cơm chưa vậy?Mẹ trả lời :- Mẹ đang chờ con gái yêu của mẹ mà. (Nghĩa tường minh)(Nghĩa hàm ý)Ví dụ:7A: Tối nay cậu đi xem xiếc không?B: Mình chưa làm xong bài tập. Hàm ý: B không đi được vì chưa làm xong bài tập- Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp, tức cùng một câu nói nhưng trong những tình huống khác nhau thì hàm ý sẽ khác nhau. Ví dụ : Trời sắp mưa rồi đấy!Hàm ý: - Lấy quần áo vào. - Nhớ mang áo mưa theo. - Đừng đi, kẻo ướt. - .. Lưu ý- Trong giao tiếp:	+ Nói: Thận trọng, rành mạch 	+ Nghe: rõ ràng, tinh tường - Khi tạo lập văn bản khoa học hoặc văn bản hành chính, công vụ không sử dụng hàm ý. - Trong đọc- hiểu tác phẩm nghệ thuật: cần suy ngẫm để tìm ra được hàm ý trong đó. - Phát hiện, suy diễn hàm ý cần dựa trên nghĩa tường minh, trên tình huống giao tiếp, cử chỉ, nét mặt Lưu ý!1111 Chị Dậu vừa nói vừa mếu :- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u. Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống : Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ? Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa : Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc :- U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con. ( Ngô Tất Tố- Tắt đèn )1. Ví dụ: Sgk/9013- Trời nóng quá!- Mất điện rồi.Hàm ý: Không bật quạt được.2Hàm ý: Bật quạt lên cho mát. BÀI TẬP NHANH: Tìm câu có chứa hàm ý trong đoạn hội thoại sau và cho biết hàm ý đó là gì ? – Thiệp ơi ! Tối nay chúng mình đi xem ca nhạc đi ! – Tiếc quá ! Tối nay mình phải đi thăm bà ngoại rồi.– Thế thì chủ nhật chúng mình đi xem nha.– Ừ, như vậy nhé ! Hàm ý: Mình không đi được. Lưu ý: Trường hợp người nghe có theo dõi lời người nói nhưng không nhận biết hàm ý thì người nói phải điều chỉnh lời nói của mình phù hợp trình độ của người tiếp nhận.Bài tập 1( trang 75)a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Chưa muốn chia tayb. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái: Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi . Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.Bài 2: (75) Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây: Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái: - Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.BT2: SGK/92?. Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?– Hàm ý : Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên: Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái ! – Nó cũng lại nói trổng.Tôi lên tiếng mở đường cho nó: Cháu phải gọi “Ba chắt nước dùm con”, phải nói như vậy. Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ ! Anh Sáu vẫn ngồi im [ ].(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)Chắt giùm nước để cơm khỏi nhão.– Em bé dùng hàm ý vì trước đó em đã nói thẳng rồi nhưng không có hiệu quả nên bực mình. Hơn nữa lần nói thứ hai này có thêm yếu tố thời gian bức bách (để lâu cơm sẽ nhão) – Việc sử dụng hàm ý không thành công. Vì “Anh Sáu vẫn ngồi im”, tức là anh tỏ ra không cộng tác.2020*DẶN DÒ :Làm bài tập 3,4/sgk trang 75,76 và bài tập 1,3,4,5- SGK / 92,93.Chuẩn bị: Viếng lăng BácXin Chân Thành Cảm Ơn