Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 104+105: Nội dung 5: Cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí

? Thế nào là nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí ? Nêu yêu những yêu cầu cơ bản về kiểu bài văn này ? 
KIỂM TRA BÀI CŨ 
Nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí là bàn về vấn đề thuộc lĩnh vực tư tưởng, đạo đức, lối sống, của con người. 
1. Về nội dung : 
làm sáng tỏ các vấn đề tư tưởng đạo lí bằng cách giải thích, chứng minh, so sánh, đối chiếu, phân tích, để chỉ ra chỗ đúng (hay chỗ sai) của một tư tưởng nào đó, nhằm khẳng định tư tưởng của người viết. 
2. Về hình thức : 
Bố cục chặt chẽ 
Luận điểm rõ ràng, luận cứ xác thực, lập luận phù hợp. 
Lời văn chính xác, sinh động. 
Tiết 104+105. NỘI DUNG 5. 
CÁCH LÀM BÀI NGHỊ LUẬN VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ 
1. Tìm hiểu các đề bài (SGK. Tr. 22) 
I. ĐỀ BÀI NGHỊ LUẬN VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ 
Đề 1: Suy nghĩ từ truyện ngụ ngôn “Đẽo cày giữa đường”. 
Đề 2: Đạo lí uống nước nhớ nguồn. 
Đề 3: Bàn về tranh giành và nhường nhịn. 
Đề 4: Đức tính khiêm nhường. 
Đề 5: Có chí thì nên. 
Đề 6 :Đức tính trung thực. 
Đề 7: Tinh thần tự học. 
Đề 8: Hút thuốc lá có hại. 
Đề 9: Lòng biết ơn thầy, cô giáo. 
Đề 10: Suy nghĩ từ câu ca dao: “Công cha như núi Thái Sơn 
	Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.” 
* Giống nhau: 
 Các đề bài đều yêu cầu nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí. 
*Khác nhau: 
Đề có mệnh lệnh ( đề 1,3,10) 
Đề không có mệnh lệnh( đề mở) 
1. Hãy so sánh các đề bài trên để chỉ ra điểm giống và khác nhau? 
2. Từ những điểm giống nhau và khác nhau đó các em hãy cho biết đề văn nghị luận thường có mấy dạng ? Cho ví dụ một vài đề bài tương tự ? 
II. CÁCH LÀM BÀI NGHỊ LUẬN VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ 
Đề bài : (SGK): Suy nghĩ về đạo lí “ Uống nước nhớ nguồn” 
Tìm hiểu đề, tìm ý: 
a. Tìm hiểu đề : 
- Kiểu bài: NL về một vấn đề TT, ĐL 
- NDNL: suy nghĩ về đạo lí “ Uống nước nhớ nguồn” 
- PVKT: hiểu biết thực tế, kiến thức về VH. 
- PPNL: giải thích, chứng minh, phân tích, tổng hợp. 
II. CÁCH LÀM BÀI NGHỊ LUẬN VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ 
Đề bài : (SGK): Suy nghĩ về đạo lí “ Uống nước nhớ nguồn” 
Tìm hiểu đề, tìm ý: 
a. Tìm hiểu đề : 
- Kiểu bài: NL về một vấn đề TT, ĐL 
- NDNL: suy nghĩ về đạo lí “ Uống nước nhớ nguồn” 
- PVKT: hiểu biết thực tế, kiến thức về VH. 
- PPNL: giải thích, chứng minh, phân tích, tổng hợp. 
b. Tìm ý 
 Giải thích nghĩa đen, nghĩa bóng: Nước là gì? Nguồn là gì? Uống nước có nghĩa là gì ?Nhớ nguồn ở đây là như thế nào? 
Bài học đạo lí ở đây là gì ? 
Ý nghĩa của đạo lí ấy ? 
2. Lậ p dàn ý: 
A , Mở bài: Giới thiệu câu tục ngữ và nêu tư tưởng chung của câu TN. 
B , Thân bài: 
B1. Giải thích nội dung câu tục ngữ: Nghĩa đen, nghĩa bóng; Ý nghĩa chung của câu 
B2. C h ứng minh tính đúng đắn của tư tưởng, đạo lí ở những phương diện khác nhau trong đời s ố ng ( d/c người thật, việc thật thực hiện tốt đạo lí.... ) 
B3. Nhận định, đánh giá tư tưởng, đạo lí đó trong cuộc sống ¸( bình luận) 
* Đánh giá: tính đúng đắn, sâu sắc và ý nghĩa của tư tưởng, đạo lí ấy : 
* Phản biện phê phán nh ững người có thái độ s ai ( những kẻ vô ơn ) 
C . Kết bài 
- Câu TN thể hiện một nét đẹp truyền thống của DT 
- Ý nghĩa của câu tục ngữ đối với ngày hôm nay 
3. Viết bài 
4. Đọc và sửa chữa bài. 
Câu hỏi : Từ dàn ý cụ thể của đề bài trên em rút ra bài học: Muốn làm tốt bài văn NL về một vấn đề TT,ĐL ta phải làm gì ? Nêu d àn ý chung và nhiệm vụ từng phần của kiểu bài Nghị luận về vấn đề tư tưởng, đạo lí ? 
 Hoạt động cá nhân 1phút 
Thảo luận nhóm 6 HS- 3phút trên giấy A0 
 Đại diện một nhóm trình bày kết quả và chia sẻ ý kiến. 
KẾT LUẬN : 
Muốn làm tốt bài văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí, ngoài các yêu 
cầu chung: tìm hiểu đề tìm ý, lập dàn bài, viết bài và sửa chữa sau khi v iết thì cần 
phải biết vận dụng các phép lập luận giải thích, chứng minh, phân tích, tổng hợp, ... 
Dàn bài chung: 
+ Mở bài: Giới thiệu vấn đề tư tưởng, đạo lí cần bàn luận 
+ Thân bài: 
a, Giải thích nội dung vấn đề ( ý nghĩa của những từ ngữ, hình ảnh..) 
b, C h ứng minh sự đúng/ sai của tư tưởng, đạo lí ấy bằng dẫn chứng 
người thật, việc thật. 
c, Nhận định, đánh giá về vấn đề tư tưởng, đạo lí ấy trong cuộc sống . 
+ Kết bài: T ổng hợp, khẳng định lại vấn đề, rút ra bài học về nhận thức 
và hành động. 
Bài làm cần lựa chọn góc độ riêng để giải thích, đánh giá và đưa ra được ý kiến của 
n gười viết. 
III. LUYỆN TẬP 
ĐỀ 7 MỤC I 
1 , Tìm hiểu đề, tìm ý 
a,Tìm hiểu đề: 
- Kiểu bài : NL về 1 vấn đề tư tưởng, đạo lí. 
NDNL:Tinh thần tự học 
PVKL: trong thực tế, trên sách báo. 
PPNL: giải thích, chứng minh, phân tích, tổng hợp. 
b, Tìm ý: 
+ Học là gì? Tự học là gì? Tinh thần tự học là gì? 
+ Biểu hiện bằng d/c nào? 
+ Tư tưởng đó đúng thế nào? 
+ Có ý nghĩa gì? 
+ Cần phê phán điều gì? Cần làm gì? 
2. Lập dàn ý: 
A. Mở bài : Giới thiệu về tinh thần tự học và vai trò, tác dụng của TTTH? 
B. Thân bài: 
B1. Giải thích: Học là gì?; + Tự học là gì; + Tinh thần tự học là gì? 
B2. Chứng minh bằng các tấm gương có TTTH: Dẫn chứng các tấm gương trong sách báo( Bác Hồ, Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Hiền ..) . DC trong thực tế ( bạn HS trong lớp, trong trường ) 
c. Nhận định, đánh giá: 
* Đánh giá: Đó là tư tưởng đúng đắn; Có ý nghĩa đối với sự phát triển tâm hồn, nhân cách con người,... 
* Phản biện: Phê phán thái độ ỷ lại, chưa tự giác, thiếu tự lập, phụ thuộc vào thầy cô, vào học thêm, ... Để lại kết quả không tốt cho việc học. 
3. Kết bài: Khẳng định lại vai trò của TTTH đối với sự hình thành và phát triển nhân cách con người . 
- Bài học nhận thức hoặc tỏ ý hành động 
SƠ ĐỒ : 
Lưu ý về chủ đề: Kiểu bài văn nghị luận xã hội với 2 dạng bài: TT ĐL và SVHT 
Hướng dẫn học bài: 
* Bài cũ: Hoàn thiện BT vào vở. 
Luyện viết các đoạn văn của đề bài trên. 
* Bài mới: Chuẩn bị bài “ Mùa xuân nho nhỏ” 
+ Sưu tầm tư liệu về tác giả ( cuộc đời, sự nghiệp) 
+ Trả lời câu hỏi 1,2 phần đọc-hiểu văn bản.