Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Viếng lăng Bác (Viễn Phương)

Viếng lăng BácViếng lăng BácViễn PhươngĐối với cả dân tộc Việt Nam, Bác Hồ luôn là hình ảnh đẹp đẽ mà gần gũi nhất. Bác đã ra đi nhưng hình bóng Bác vẫnngời trong tim. Với riêng người dân miền Nam, được thăm viếng lăng Bác là một niềm hạnh phúc lớn lao! Nhà thơ ViễnPhương đã thay lời những người con miền Nam gửi tới Bácnhững tình cảm kính yêu nhất, chân thành và xúc động nhấtqua bài thơ “Viếng lăng Bác”. Bài thơ là một nén hương tri ân sâu sắc công ơn của Bác, thể hiện tấm lòng của những người con đối với người Cha già của dân tộc Việt Nam.I, Tìm hiểu về tác giả, tác phẩmEm biết gì về nhà thơ Viễn Phương và sự ra đời của bài thơ “Viếng lăng Bác”?1. Tác giảViễn Phương là một trong những cây bút xuất hiện sớm nhất của lực lượng văn nghệ giải phóng ở miền Nam. Thơ ViễnPhương thường nhỏ nhẹ, giàu tình cảm và chất thơ mộng ngay trong hoàn cảnhchiến đấu ác liệt ở chiến trường (Mắt sáng học trò, Đám cưới giữa mùa xuân).Bài thơ được viết trong không khí xúc động củanhân dân lúc công trình lăng Chủ tịch Hồ ChíMinh được hoàn thành sau khi giải phóng miềnNam thống nhất đất nước, đồng bào miền NamCó thể thực hiện được mong ước viếng lăng Bác.Tác giả cũng ở trong số những đồng bào, chiếnsĩ từ miền Nam sau giải phóng được ra viếng Bác ở thủ đô Hà Nội. Bài thơ sau được phổ nhạcthành một bài hát rất hay.2. Tác phẩmII, Đọc - Hiểu văn bản1. Khổ thơ đầuCon ở miền Nam ra thăm lăng BácĐã thấy trong sương hàng tre bát ngátÔi! Hàng tre xanh xanh Việt NamBão tấp mưa sa đứng thẳng hàng.Em có ấn tượng gì về hàng tre trước cửa lăng?Câu thơ đầu là một thông báo nhưngGợi ra tâm trạng xúc động của một con người từ miền Nam xa xôi luônmong mỏi đến viếng lăng Bác.Hình ảnh đầu tiên mà tác giả thấy được và là ấn tượng đậm nét là hình ảnh hàng tre “bát ngát” trước cửa lăng.Cây tre từ thưở Thánh Gióng đánh giặc, trải qua bao đời gắn bó, gần gũi với đời sống người Việt Nam, nayđã trở thành “cây tre Việt Nam”- biểu tượng cho sức sống bền bỉ, kiên cường của dân tộc: “Bão táp mưa sađứng thẳng hàng”.kết thúc bài thơ là hình ảnh “cây tre trung hiếu” khiếncho bài thơ có kết cấu đầu cuối tương ứng, tô đậm thêmhình ảnh đẹp của cây tre Việt Nam.2. Khổ thơ thứ 2Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăngThấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớKết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân Tìm hiểu về nghệ thuật của khổ thơ và hãy cho biếthiệu quả thẩm mĩ của những biện pháp nghệ thuật ấy?Khổ thơ thứ 2 được tạo nên từ hai cặp câu với nhữnghình ảnh thực và hình ảnh ẩn dụ, hoán dụ sóng đôi.Cặp trên: câu đầu là một hình ảnh thực, làm nền cho hình ảnh ẩn dụ của câu sau xuất hiện:Bác như “mặt trời” vĩ đại. Mặt trời của thiên nhiên taọ hóa cũng như nghiêng mình trước“mặt trời”- Bác. Câu thơ thể hiện sự tôn kính,biết ơn sâu sắc của nhà thơ cũng như của toànthể nhân dân đối với Bác.“Dòng người đi trong thương nhớ” hình ảnh thực, còn “kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân” là một ẩn dụ, hoán dụ đẹp thể hiện tấm lòng thành kính của nhân dân ta. “Bảy mươi chín mùa xuân” trong sáng Bác đã hiến dâng trọn vẹn cho tổ quốc này,Bác thật vĩ đại biết bao! Ngày nối ngày, những dòng người bất tận vẫn “đi trong thương nhớ” và “kết tràng hoa” kính dâng lên Người.3. Khổ thơ thứ 3Bác nằm trong giấc ngủ bình yênGiữa một vầng trăng sáng dịu hiềnVẫn biết trời xanh là mãi mãiMà sao nghe nhói ở trong tim.Hình ảnh vầng trăng sáng dịu hiền gợi cho em suy nghĩđiều gì? Kết cấu “vẫn biết mà sao” nói lên tâm trạnggì của tác giả?Hai câu thơ đầu diễn tả chính xác và tinh tếsự yên tĩnh, trang nghiêm và ánh sáng dịunhẹ, trong trẻo của không gian trong lăngBác. Đồng thời hình ảnh vầng trăng dịu nhẹ lại gợi nghĩ đến tâm hồn cao đẹp, sáng trongvà những vần thơ tràn đầy ánh trăng của Người.Câu thơ trên còn có thể hiểu hình ảnh Bác được ví như vầng trăngdịu hiền. Trong tình yêu của nhân dân, Bác vừa là mặt trời, vầng trăng lại cũng vừa là “trời xanh mãi mãi”. Dùng những hình ảnhđẹp, vĩnh hằng trong thiên nhiên để nói về sự bất tử của Bác làmột cách để nhà thơ bày tỏ sự ngưỡng vọng của mình. Tuy nhiên“Vẫn biết Mà sao nghe nhói ở trong tim”. Kết cấu câu thơ đã nói lên nỗi đau xót của nhà thơ trước một sự thật hiển hiện. Dùvẫn tin Người đã hóa thành thiên nhiên nhưng tác giẩ không saotránh khỏi sự xúc động vô bờ khi vào đến trong lăng.4. Khổ thơ thứ tưMai về miền Nam thương trào nước mắtMai về miền Nam nhớ Bác khôn nguôiMuốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đâyMuốn làm cây tre trung hiếu chốn này.Cũng giống như nhà thơ Thanh Hải trong “Mùa xuân nho nhỏ”, Viễn Phương cũng mong được hóa thân thành con chim, đóa hoa, cây tre. Những hình ảnh thiênnhiên ấy gợi cho em suy nghĩ gì?Khổ thơ thứ tư diễn tả tâm trạng lưu luyến củanhà thơ muốn được ở mãi bên lăng Bác. Nhưngnhà thơ cũng biết rằng đến lúc phải trở về miềnNam và chỉ có thể gửi tấm lòng mình bằng cách muốn hóa thân, hòa nhập vào những cảnh vậtở bên lăng Bác.Nhà thơ mong được làm con chim ca hót quanh lăng, làm đóa hoa tỏa hương thơm ngát và làm một cây tre trung hiếu- cây tre Việt Nam trước cửa lăng canh giữcho giấc ngủ bình yên của Người. Tất cả những hình ảnh thiên nhiên ấy nhỏ bé nhưng là những hình ảnhlàm đẹp cho đời. Hơn hết, nhà thơ chỉ muốn hóa thân vào đó để được ở bên, nâng niu, canh giữ giấc ngủ của Người. Tất cả tình cảm kính yêu, biết ơn của nhà thơ đã được gửi gắm qua ước nguyện chânthành ấy.Bốn khổ thơ khá cô đọng thể hiện niềm xúc động tràn đầyvà lớn lao trong lòng tác giả khi viếng lăng Bác. Hành trìnhcuộc viếng lăng đi từ ngoài vào trong, sự xúc động của nhàthơ theo đó cũng dâng tràn. Đến khi phải ra về, nhà thơ lưuluyến khôn nguôi Nghệ thuật của bài thơGiọng điệu:Cảm hứng bao trùm trong bài thơ là niềm xúc động thiêng liêng,thành kính, lòng biết ơn và tự hào pha lẫn nỗi xót đau khi tác giảtừ miền Nam ra thăm viếng lăng Bác. Cảm hứng ấy đã chi phối giọng điệu của bài thơ. Đó là giọng thành kính, trang nghiêm, phù hợp với không khí thiêng liêng ở lăng. Giọng điệu này đượctạo nên bởi nhiều yếu tố: thể thơ, nhịp điệu của các câu thơ, từ ngữ và hình ảnh 2. Hình ảnhHình ảnh thơ trong bài có nhiều sáng tạo, kết hợp cả hình ảnh thực, hình ảnh ẩn dụ, biểu tượng. Hình ảnh ẩn dụ- biểu tượngvừa quen thuộc, gần gũi với hình ảnh thực lại vừa sâu sắc, có ý nghĩa khái quát và giá trị biểu cảm.3. Thể thơ và nhịp điệuThể thơ 8 chữ (nhưng có dòng có 7 hoặc 9 chữ). Cách gieo vần trong từng khổ cũng không cố đinh, có khi liền, có khiCách.Nhịp thơ chậm như những bước đi chầm chậm vào lăng thểhiện sự trang nghiêm thành kính khi vào lăng. Khổ thơ cuốinhịp hơi nhanh, điệp từ “muốn” nhấn mạnh hơn mong ướctha thiết và nỗi lưu luyến của tác giả.Qua những ấn tượng, cảm xúc của em trong lần viếng lăng Bác (hoặc những tư liệu mà em biết về Bác Hồ) hãy viết một đoạn văn ngắn thể hiện những cảm xúc ấy.Sưu tầm những bài thơ, bài hát có cùng đề tài với bài “Viếng lăng Bác”.Tại lớpVề nhàIII, Luyện tập