Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 116: Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ - Võ Thị Lệ Hằng

Giáo viên: VÕ THỊ LỆ HẰNG 
 PHÒNG GD&ĐT THỊ XÃ SÔNG CẦU 
 TRƯỜNG THCS HOÀNG VĂN THỤ 
Tuần 
Tiết 
thứ 
Tên bài 
26, 
27 
111 
 - 
118 
 CHỦ ĐỀ 5: THƠ VIỆT NAM SAU NĂM 1945 
- MÙA XUÂN NHO NHỎ 
- VIẾNG LĂNG BÁC 
- SANG THU 
- NÓI VỚI CON 
- NGHỊ LUẬN VỀ MỘT ĐOẠN THƠ, BÀI THƠ 
- CÁCH LÀM BÀI NGHỊ LUẬN VỀ MỘT ĐOẠN THƠ, BÀI THƠ 
- LUYỆN NÓI: NGHỊ LUẬN VỀ MỘT ĐOẠN THƠ, BÀI THƠ 
TIẾT 11 6 
NGHỊ LUẬN VỀ MỘT ĐOẠN THƠ, BÀI THƠ 
I. Tìm hiểu bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ 
1. Ví dụ (sgk – trang 77,78) 
2. Nhận xét : 
* Vấn đề nghị luận: 
- Hình ảnh mùa xuân và tình cảm thiết tha của nhà thơ trong bài thơ: Mùa xuân nho nhỏ. 
Vấn đề nghị luận của văn bản là gì? 
Khi phân tích hình ảnh mùa xuân, tác giả đưa ra những luận điểm nào? 
* Những luận điểm: 
+ Hình ảnh mùa xuân......mang nhiều tầng nghĩa, hình ảnh nào cũng thật gợi cảm, thật đáng yêu. 
+ Hình ảnh mùa xuân của thiên nhiên, đất nước trong cảm xúc thiết tha, trìu mến của nhà thơ. 
+ Hình ảnh mùa xuân thể hiện những khát vọng hoà nhập, dâng hiến được kết nối tự nhiên với h/a mùa xuân thiên nhiên đất nước. 
I. Tìm hiểu bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ 
1. Ví dụ (sgk – trang 77,78) 
2. Nhận xét : 
* Vấn đề nghị luận: 
- Hình ảnh mùa xuân và tình cảm thiết tha của nhà thơ trong bài thơ: Mùa xuân nho nhỏ. 
* Những luận điểm: 
+ Hình ảnh mùa xuân......mang nhiều tầng nghĩa, hình ảnh nào cũng thật gợi cảm, thật đáng yêu. 
+ Hình ảnh mùa xuân của thiên nhiên, đất nước trong cảm xúc thiết tha, trìu mến của nhà thơ. 
+ Hình ảnh mùa xuân thể hiện những khát vọng hoà nhập, dâng hiến được kết nối tự nhiên với h/a mùa xuân thiên nhiên đất nước. 
* Luận cứ: 
phần chọn , bình các câu thơ, hình ảnh đặc sắc.... 
Để làm rõ những luận điểm đó người viết đã sử dụng những luận cứ ntn? 
I. Tìm hiểu bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài t hơ: 
1. Ví dụ (sgk – trang 77,78) 
2. Nhận xét : 
* Vấn đề nghị luận 
* Những luận điểm 
* Luận cứ 
Chỉ ra các phần mở bài, thân bài, kết bài? 
* Bố cục: 
 + Mở bài: Từ đầu đến cống hiến thật đáng trân trọng. 
 + Thân bài: tiếp đến h ình ảnh ấy của mùa xuân. 
 + Kết bài: còn lại 
I. Tìm hiểu bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ: 
1. Ví dụ (sgk – trang 77,78) 
2. Nhận xét : 
* Vấn đề nghị luận 
* Những luận điểm 
* Luận cứ 
Nêu nhận xét về bố cục của văn bản? 
* Bố cục: 
 + Mở bài: Từ đầu đến cống hiến thật đáng trân trọng. 
 + Thân bài: tiếp đến h ình ảnh ấy của mùa xuân. 
 + Kết bài: còn lại 
 => Bố cục mạch lạc, chặt chẽ có đầy đủ ba phần của bài văn nghị luận. Giữa các phần có sự liên kết chặt chẽ tự nhiên về ý, cách diễn đạt. 
I. Tìm hiểu bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ 
1. Ví dụ (sgk – trang 77,78) 
2. Nhận xét 
* Vấn đề nghị luận 
* Những luận điểm 
* Luận cứ 
Nhận xét cách diễn đạt của các đoạn văn? Cách diễn đạt đó có tác dụng gì? 
* Bố cục 
- Các đoạn văn được trình bày triển khai hợp lí. 
 + Phần mở đầu: dẫn dắt vấn đề hợp lí từ mùa xuân của thiên nhiên , một qui luật tất yếu đến những vần thơ thể hiện cảm xúc rạo rực, trẻ trung trước mùa xuân... 
 + Phần trình bày thân bài từ mùa xuân của thiên nhiên đất trời đến mùa xuân dân tộc... 
 + Phần kết bài khái quát hóa ... 
-> Thấy được cảm xúc của người viết thật tin yêu, tình cảm thiết tha trìu mến. Làm nổi bật các luận điểm . 
I. Tìm hiểu bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ 
1. Ví dụ (sgk – trang 77,78) 
2. Nhận xét 
* Vấn đề nghị luận 
* Những luận điểm 
* Luận cứ 
Thế nào là nghị luận về bài thơ, đoạn thơ? 
* Bố cục 
3 . Ghi nhớ : SGK/78 
 - Nghị luận về bài thơ đoạn thơ là trình bày nhận xét, đánh giá của mình về dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ ấy. 
 - Nội dung, nghệ thuật..được thê rhiện qua ngôn từ, h ình ảnh, giọng điệu,... Bài nghị luận cần phân tích các yếu ttoos ấy để có những nhận xét, đánh giá cụ thể, xác đáng. 
 - B ài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần có b ố cục mạch lạc, rõ ràng ; có lời văn gợi cảm, thể hiện rung động chân thành của người viết. 
I. Tìm hiểu bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ 
II. Luyện tập 
1. Bài tập (sgk – trang 79). Ngoài những luận điểm nêu về h ình ảnh mùa xuân trong bài Mùa xuân nho nhỏ ở văn bản trên, hãy suy nghĩ và nêu thêm các luận điểm khác nữa về bài thơ đặc sắc này? 
Gợi ý: 
 - Luận điểm về nhạc điệu của bài thơ. 
 - Luận điểm về kết cấu của bài thơ. 
 - Luận điểm về giọng điệu trữ tình thể hiện trong bài thơ. 
II. Luyện tập 
1. Bài tập (sgk – trang 79) 
2. Bài tập bổ sung. Đọc đoạn thơ và trả lời các câu hỏi sau: 
 Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh 
 Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi 
 Áo anh rách vai 
 Quần tôi có vài mảnh vá 
 Miệng cười buốt giá 
 Chân không giày 
 Thương nhau tay nắm lấy bàn tay. 
 (Chính Hữu, Đồng chí ) 
 1. Nêu hoàn cảnh sáng tác bài thơ. Kể tên một tác phẩm viết về đề tài người lính đã học trong Chương trình Ngữ văn 9 (kèm tên tác giả) 
 2. Em cảm nhận gì từ câu thơ “Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.”? 
 3. Tìm nghĩa gốc, nghĩa chuyển và phương thức chuyển nghĩa của các từ in đậm trong đoạn thơ trên. 
 4. Đọc những câu thơ “Áo anh rách vai / Quần tôi có vài mảnh vá /Chân không giày”, có bạn nghĩ rằng điều đó nói quá sự thật. Em có đồng ý với cách hiểu như vậy không?Vì sao? 
 5. Dựa vào nội dung của đoạn thơ trên, em hãy viết một đoạn văn (khoảng 12 câu) phân tích đoạn thơ trên. Trong đoạn có câu phủ định và một phép liên kết (Gạch chân câu phủ định, phép liên kết và chú thích). 
II. Luyện tập 
1. Bài tập (sgk – trang 79) 
2. Bài tập bổ sung. 
1. Nêu hoàn cảnh sáng tác bài thơ. Kể tên một tác phẩm viết về đề tài người lính đã học trong Chương trình Ngữ văn 9 (kèm tên tác giả) 
 - Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ Đồng chí được sáng tác vào đầu năm 1948, sau khi tác giả cùng đồng đội tham gia chiến đấu trong chiến dịch Việt Bắc ( thu đông 1947). 
 - Kể tên tác phẩm viết về người lính: “Bài thơ về tiểu đội xe không kính ” – Phạm Tiến Duật . 
2. Em cảm nhận gì từ câu thơ “Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.”? 
 Câu thơ vừa thể hiện sự gắn bó sâu nặng giữa những người đồng chí vừa gián tiếp thể hiện sức mạnh của những tình cảm ấy . 
 3. Tìm nghĩa gốc, nghĩa chuyển và phương thức chuyển nghĩa của các từ in đậm trong đoạn thơ trên. 
 - Nghĩa gốc: m iệng, c hân 
 - Nghĩa chuyển: vai , phương thức chuyển nghĩa : ẩn dụ 
II. Luyện tập 
1. Bài tập (sgk – trang 79) 
2. Bài tập bổ sung. 
4. Đọc những câu thơ “Áo anh rách vai / Quần tôi có vài mảnh vá /Chân không giày”, có bạn nghĩ rằng điều đó nói quá sự thật. Em có đồng ý với cách hiểu như vậy không? Vì sao? 
 Em không đồng ý với ý kiến trên vì (học sinh có thể có những cách lý giải khác nhau) những câu thơ ấy muốn nhấn mạnh sự chia sẻ, đồng cam cộng khổ của những người lính trong cuộc chiến đấu đầy khó khăn, gian khổ những năm đầu kháng chiến chống Pháp 
5. Dựa vào nội dung của đoạn thơ trên, em hãy viết một đoạn văn (khoảng 12 câu) phân tích đoạn thơ trên. Trong đoạn có câu phủ định và một phép liên kết (Gạch chân câu phủ định, phép liên kết và chú thích). 
 Gợi ý : Không chỉ thấu hiểu, cảm thông, các anh còn sẻ chia những thiếu thốn, gian lao và niềm vui bên chiến hào chiến đấu: 
 "Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh 
 Rét run người vầng trán ướt mồ hôi 
 Áo anh rách vai 
 Quần tôi có vài mảnh vá 
 Miệng cười buốt giá 
 Chân không giày 
 Thương nhau tay nắm lấy bàn tay". 
 Đoạn thơ với bút pháp hiện thực, hình ảnh sóng đôi đối xứng "anh - tôi", "áo anh - quần tôi" tạo được sự gắn kết của những người đồng chí luôn kề vai sát cánh, đồng cam cộng khổ bên nhau. Trong thiếu thốn, các anh đã cùng chia sẻ ốm đau bệnh tật, cũng trải qua những cơn sốt rét rừng ghê gớm, cùng chia sẻ những thiếu thốn về vật chất, bằng niềm lạc quan "miệng cười buốt giá", bằng tình yêu thương gắn bó "thương nhau tay nắm lấy bàn tay". 
 Hình ảnh "miệng cười buốt giá" gợi nụ cười lạc quan bừng lên trong giá lạnh xua tan đi sự khắc nghiệt của chiến trường. Các anh nắm tay nhau để truyền cho nhau hơi ấm. 
Nghị luận về một tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) 
Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ 
Giống nhau 
Khác nhau 
- Đều trình bày nhận xét, đánh giá của người viết. 
- Bố cục bài phải mạch lạc, luận điểm luận cứ rõ ràng. 
 Nhận xét đánh giá về nhân vật, sự kiện, chủ đề hay nghệ thuật của tác phẩm. 
- Nhận xét đánh giá về nội dung, nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ. 
- Nhận xét đánh giá gắn với phân tích, bình giá ngôn từ, hình ảnh giọng điệu, của đoạn thơ, bài thơ. 
- Nhận xét đánh giá xuất phát từ ý nghĩa của cốt truyện, tính cách hành động,.. của nhân vật và nghệ thuật trong tác phẩm. 
Điền tiếp vào chỗ ba chấm sau: 
Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ là 
Trình bày nhận xét, đánh giá của mình về nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ ấy.	 
 Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ làm những công việc gì? 
a. Tìm cách để nhanh chống học thuộc long đoạn thơ, bài thơ. 
b. tập luyện đọc nhiều lần nhằm đọc thật diễn cảm bài thơ, đoạn thơ. 
c. Nhận xét, đánh giá về nội dung, nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ. 
d. Nếu ý kiến của nhiều người khác nhau về đoạn thơ, bài thơ. 
c 
Nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ được thể hiện qua đâu? 
Qua ngôn từ, hình ảnh, giọng điệu, 
 KÓ tªn c¸c thÓ lo¹i nghÞ luËn mµ em ®· häc ? 
Nghị luận về sự vật, hiện tượng đời sống. 
Nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lý. 
Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ. 
Chúc các em học giỏi !!